Zorunlu arabuluculuk ve ihtiyari arabuluculuk ne anlama gelir? Zorunlu arabuluculuk hangi alanlarda kullanılır, işlevi nedir?
Hukuk alanında doğan uyuşmazlıkların, mahkemeye başvurulmadan çözülmesini amaçlayan “Arabuluculuk alternatif çözüm yolu” ülkemizde ihtiyari ve zorunlu (dava şartı) arabuluculuk olmak üzere iki şekilde uygulanıyor.
Mahkemelerin iş yükünün azaltılması ve daha kısa sürelerde anlaşmazlıkların çözüme ulaştırılması için usul hukuku kurumu olarak ihdas edilen arabuluculuk; belirli özel hukuk uyuşmazlıklarında, uyuşmazlık taraflarının kendi hür iradeleriyle seçecekleri yetkili ve alanlarında uzman kişiler önünde mahkemeye gitmeksizin uyuşmazlığın çözülmesini hedefler.
İş Hukuku Uyuşmazlıklarında Zorunlu Arabuluculuk
Ülkemizde ihtiyari arabuluculuk 14 Kasım 2013 tarihinde uygulanmaya başlamıştır.
Zorunlu yani dava şartı olarak arabuluculuk ise ilk olarak İş hukuku alanında 1 Ocak 2018’de uygulanmaya başlamıştır. 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu 3/1 maddesi düzenlemesine göre;
“Kanuna, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılan davalarda, arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır”
Hükmü getirilmiştir. Böylece uygulamada çok karşılaşılan işe iade davaları, kıdem ve ihbar tazminatından doğan davalar, İşe başlatmama tazminatından kaynaklı davalar, Ücret alacağından kaynaklı davalar, Yıllık izin ve fazla mesai ücretinden doğan davalar gibi uyuşmazlıklarda zorunlu arabuluculuk bir dava şartı konumundadır.
Ticari Uyuşmazlıklarda Zorunlu Arabuluculuk
Dava şartı olan zorunlu arabulucuk ticari uyuşmazlıklarda ise 1 Ocak 2019 tarihinden itibaren uygulanmaya başlamıştır. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na eklenen 5/A maddesi düzenlemesine göre;
“Bu Kanunun 4 üncü maddesinde ve diğer kanunlarda belirtilen ticari davalardan, konusu bir miktar paranın ödenmesi olan alacak ve tazminat talepleri hakkında dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır”
Hükmü getirilerek, ticari uyuşmazlıklarda zorunlu arabuluculuğun çerçevesi çizilmiştir.
Tüketici Uyuşmazlıklarında Zorunlu Arabuluculuk
Dava şartı olarak arabuluculuk tüketici uyuşmazlıklarında ise 28 Temmuz 2020 tarihinden itibaren uygulanmaya başlamıştır. 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunu’na eklenen 73/A maddesi düzenlemesine göre;
“Tüketici mahkemelerinde görülen uyuşmazlıklarda dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır. Şu kadar ki, aşağıda belirtilen hususlarda dava şartı olarak arabuluculuğa ilişkin hükümler uygulanmaz:
- a) Tüketici hakem heyetinin görevi kapsamında olan uyuşmazlıklar
- b) Tüketici hakem heyeti kararlarına yapılan itirazlar
- c) 73 üncü maddenin altıncı fıkrasında belirtilen davalar
- ç) 74 üncü maddede belirtilen davalar
- d) Tüketici işlemi mahiyetinde olan ve taşınmazın aynından doğan uyuşmazlıklar”
Hükümlerine yer verilmiştir. Bu kapsamda tüketici hakem heyetinin görevi kapsamında olmamak koşulu ile her türlü tüketici sözleşmesinden ve hukuki işlemden kaynaklı alacak, tazminat ve menfi tespit istemleri zorunlu arabuluculuğa tabidir.
Arabuluculuk Başarı İstatistikleri
Yukarıda özelliklerine değindiğimiz arabuluculukta anlaşma sağlanılan dosya sayısının ise 2 milyonu aştığı açıklandı. Açıklanan başarı istatistiklerine göre,
İş hukuku uyuşmazlıklarında, müzakeresi biten 1 milyon 469 bin 134 dosyanın 845 bin 418’i taraflar arasında anlaşma ile sonuçlandırıldı ve böylece başarı oranı yüzde 58 oldu.
Ticari uyuşmazlıklarda ise müzakeresi biten 458 bin 442 dosyanın 238 bin 101’i taraflar arasında anlaşma ile sonuçlandırıldı ve böylece yüzde 52 oranında başarıya ulaşıldı.
Tüketici uyuşmazlıklarında da bugüne dek 152 bin 198 dosya zorunlu arabulucuya gitti ve müzakeresi tamamlanan bu dosyalardan 77 bin 854’ü anlaşma ile sonuçlandı. Bu alanda başarı oranı ise yüzde 54’e ulaştı.
Dava şartı olan zorunlu arabuluculuk dışında “İhtiyari Arabulucukta” ise 946 bin 452 dosyanın müzakeresi tamamlanırken 934 bin 560 dosyada taraflar arasında anlaşma sağlandı. Böylece ihtiyari arabuluculukta başarı oranı ise yüzde 99 oldu.
Tüm bu istatistiki verilerin toplanması ile genel anlamda arabuluculuk faaliyetlerinde 3 milyon 26 bin 226 dosyanın müzakeresi tamamlanarak, 2 milyon 95 bin 933 dosyada taraflar arasında anlaşma sağlandı. Böylece genel başarı oranı yüzde 69’a ulaştı.
İlginizi Çekebilir: Tüketici Davalarında Arabuluculuk Zorunlu Mudur? Zorunlu Arabuluculuk İstisnaları Nelerdir?