Türk edebiyatının en önde gelen yazarları arasında yer alan Halit Ziya Uşaklıgil, ilk büyük Türk romanı olarak kabul edilen “Aşk-ı Memnû” yanında “Mai ve Siyah”, “Kırık Hayatlar” gibi önemli eserleri ile de tanınır. Bu yazımızda ünlü yazarın yaşamına ve edebi kişiliğine daha yakından bakalım istedik. İşte, merak edilen yönleri ile Halit Ziya Uşaklıgil…
Halit Ziya Uşaklıgil ve Yaşamı
Türk romanına batılı bir tarz getiren Halit Ziya Uşaklıgil, 1866 yılında İstanbul’da dünyaya gelmiştir. Köklü bir aile olan Uşşâkizâdeler’e mensup olan Halit Ziya’nın babası varlıklı bir halı tüccarıdır.
Halit Ziya ilk eğitimini mahalle mektebinde almış sonrasında ise Fatih Askeri Rüştiyesi’ne devam etmiştir. Osmanlı’nın 93 Harbi’ne girmesi ile babasının işleri bozulmuş ve aile İzmir’e taşınmıştır. Halit Ziya’da öğrenimine İzmir Rüştiyesinde devam etmiştir. Sonrasında Fransız Edebiyatı üzerine çalışan ünlü yazar, ilk yazılarını da henüz öğrenciyken yayınlamaya başlamıştır.
Edebi hayatı ile birlikte geçimini temin için, İzmir Rüştiyesi bünyesinde Fransızca öğretmenliği yapmış ve Osmanlı Bankasında çalışmıştır. İlerleyen yıllarda İzmir İdadisinde Fransızca ve Türk Edebiyatı dersleri vermiştir.
Daha sonra Sultan Mehmed Reşad döneminde Osmanlı Devleti baş mâbeyincisi (1909 ile 1912 yılları arası) ve Meclis-î Âyan üyeliği görevlerinde bulunmuştur. Yine Darülfünun’da dersler vermiştir.
Halit Ziya Uşaklıgil ve Yazım Hayatı
İlk yazılarını İzmir’de öğrenci iken yazan Halit Ziya Uşaklıgil, daha sonra döneminin önemli bir dergisi olan Hazine-i Evrak’da yazıları yayınlanmış ve İstanbul çevresinde de tanınmaya başlamıştır. 1884 yılında iki arkadaşı ile birlikte Nevruz dergisini çıkarmış ve 10 sayı yayınlanan bu dergide Fransız Edebiyatından önemli eserlerin ve şiirlerin çevirilerini yapmıştır.
1885 yılında ise Türkçe basılan ilk Fransız Edebiyatı Tarihine ilişkin eser olan “Fransa Edebiyatının Numune ve Tarihi” isimli kitabını yayınlamıştır. Bu eser aynı zamanda Halit Ziya’nın da yayınlanan ilk kitabı olmuştur.
1886 yılında bu kez Tevfik Nevzat ile birlikte “Hizmet” ismi altında bir gazete çıkararak yazılarını burada yayınlamaya başlamıştır. Bu gazetede 1889 yılında “Nemide” ve “Bir Ölünün Defteri” 1894 yılında ise “Ferdi ve Şürekâsı” isimli kısa romanlarını (Hikayelerini) yayınlamıştır. Dünya çapında büyük ün kazanmış Emine Zola kimdir merak ediyorsanız yazımıza göz atabilirsiniz.
Halit Ziya Uşaklıgil ve Servet-i Fünûn
Halit Ziya Uşaklıgil, İzmir’den sonra taşındığı İstanbul’da Recaizade Mahmud Ekrem aracılığı ile Edebiyat-ı Cedide adı verilen edebiyat topluluğuna katılmış ve buradaki en önemli isimlerden biri haline gelmiştir. Bu topluluk tarafından çıkarılan ve daha sonra Türk Edebiyatında bir dönem olarak kabul edilecek Servet-i Fünûn dergisinde yazılar yazmış ve en önemli romanlarını bu dergide yayınlamıştır.
1897 yılında Servet-i Fünûn’da yayınladığı “Mai ve Siyah” isimli romanı hem kendisine büyük bir ün sağlamış, hem de bu roman adeta Edebiyat-ı Cedide topluluğunun beyannamesi ve başyapıtı haline gelmiştir.
Halit Ziya Uşaklıgil ve Başyapıtı Aşk-ı Memnu
“Mai ve Siyah” isimli romanının ardından Halit Ziya Uşaklıgil, ilk büyük Türk romanı olarak nitelendirilen “Aşk-ı Memnu” isimli romanını da 1898 ile 1900 yılları arasında Servet-i Fünûn dergisinde yayınlamıştır.
“Aşk-ı Memnu” Türk Edebiyatının başyapıtları arasında yerini almış ve bu roman 1975 ve 2008 ile 2010 yılları arasında iki kez dizi olarak televizyona uyarlanmıştır.
Halit Ziya Uşaklıgil ve II. Meşrutiyet ile Cumhuriyet Dönemleri
Halit Ziya Uşaklıgil, “Kırık Hayatlar” isimli romanını Servet-i Fünûn’da yayınlarken dergi kapatılmış ve Halit Ziya’da yazmaya kısa bir ara vermiştir. Daha sonra Meşrutiyetin ilanı sonrasında sanat ve fikir hayatının tekrar canlanması üzerine yazılarına yeniden başlamıştır. Halit Ziya, bu dönemde Darülfünun bünyesinde Estetik ve Batı edebiyatı tarihi dersleri vermiştir.
Sultan Reşat’ın tahta çıkmasından sonra ise Halit Ziya, İttihat ve Terakki hükümetince mabeyn başkatibi olarak görevlendirilmiş ve kendisi bu görevi sırasında uygun görmediğinden yazmaya ara vermiştir. 1911 yılında ise Âyân Meclisi üyesi olmuştur. 1912 yılında saraydaki görevinin sona ermesi üzerine Darülfünun’da ders vermeye geri dönmüştür.
Daha sonra Cumhuriyetin ilanı ile birlikte 1930’larda yazı hayatına tekrar dönen Halit Ziya, Son Posta ve Cumhuriyet gazetelerinde özellikle hatırat türünde yazılar yayınlamaya başlamıştır. Halit Ziya Uşaklıgil 27 Mart 1945 günü İstanbul’da hayata gözlerini yummuş ve Bakırköy mezarlığına defnedilmiştir.
Halit Ziya, Türk Edebiyatında Servet-i Fünûn ve Cumhuriyet dönemlerine damgasını vuran bir yazardır. Servet-i Fünûn döneminin en büyük nesir ustası olarak kabul edilir. Eserlerinde realizm ve sembolizm akımlarına yer veren büyük yazar, Türk romanının en önemli ustaları arasında yer alır ve aynı zamanda Hikaye türünün de Edebiyatımızdaki ilk gerçek temsilcisi olarak kabul görür.
Ünlü yazar Halit Ziya Uşaklıgil, “Ferdi ve Şürekası”, “Mai ve Siyah”, “Aşk-ı Memnû”, “Kırık Hayatlar” ve “Nesl -i Ahir” gibi eserleri ile Türk Edebiyatına damgasını vurmayı başarmış dev bir yazardır.