Fikir ve sanat eserleri ve sahiplerinin hakları 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında düzenlenmiştir. Bu kanun ile eser üzerindeki manevi haklar ve mali (ekonomik) haklar belirlenir, korunur, bu eserlerden yararlanma şartları düzenlenir, belirlenen usul ve esaslara aykırı yararlanma durumunda ise yaptırımlar tespit edilir. Peki, eser ne demek ? Telif hakkı nedir ? Eser üzerindeki manevi ve mali haklar nelerdir?
Eser Nedir ?
En kısa tanımı ile eser, sahibine ait hususiyet ve özelliklerini taşıyan, güzel sanatlar, musiki, ilim ve edebiyat ya da sinema eserleri olarak sayılan türlerden biri içine giren ve aynı zamanda fikri bir çaba da içeren fikir ve sanat ürünleri olarak tanımlanabilir.
Eser Sahibi Kimdir? Eser Sahibinin Hakları Nelerdir? Telif Hakkı Nedir?
Yukarıda ayrıntılı tanımı yapılan fikir veya sanat eserini meydana getiren gerçek kişi ise eser sahibidir. Peki, eser sahibi hangi haklara sahiptir?
Telif hakkı sahibi olan kişilerin hukuki koruma altında bulunan ve eserden kaynaklanan bazı hakları bulunur. Eser sahibinin bu hakları manevi haklar ve mali ya da diğer bir ifade ile ekonomik haklar olarak iki ayrı sınıfta belirlenmiştir. Eser sahibine tanınan bu hak ve salahiyetler ise eserin bütününü ve parçalarını kapsar.
1- Eser’in Telif Hakkı Sahibinin Manevi Hakları
Bir fikir ve sanat eserine ait olan manevi haklar, yalnızca gerçek eser sahibi tarafından kullanılabilir ve bu anlamda bir başka kişiye devredilemez. Manevi haklar 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 14 iler 16. Maddeler arasında düzenlenmiştir ve yine bu haklardan sözleşme ile vazgeçme hükümsüzdür. Yani manevi hakların kullanımı yalnızca eser sahibine aittir. Bu manevi haklar ise;
a – Topluma Sunma Hakkı
Meydana getirilen bir eserin topluma sunulup sunulmayacağı kararını, yayınlanma biçim ve zamanını yalnızca eser sahibi belirleyebilir.
b – Adın Belirtilmesi Hakkı
Söz konusu meydana getirilen eseri, gerçek adı ya da takma adı ile veya adsız olarak, topluma sunma ya da yayınlama noktasında karar verme yetkisi de yalnızca eserin sahibine aittir.
c – Eserde Değişiklik Yapılmasını Yasaklama Hakkı
Eser sahibi tarafından verilen izni olmadan, eserde ya da eser sahibinin adında değişiklik, kısaltma, ekleme ya da başka tür değiştirme yapılabilmesi de mümkün değildir.
2 – Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Gereğince Eser Sahibinin Telif Hakkı Boyutunda Mali (Ekonomik) Hakları
Manevi hak sahibi olan kişi ile mali hak sahibi olan kişi aynı olabileceği gibi eser sahibi olan kişi eserinden ekonomik anlamda yararlanılmasını başka bir gerçek veya tüzel kişiye devredebilir. Bu kapsamdaki mali haklar ise;
a – İşlenme Hakkı
Bahse konu bir fikir ve sanat eserinden, eseri işlemek suretiyle faydalanma hakkına eserin sahibi olan kişi maliktir. Bu anlamda bir örnek verilmesi gerekirse yazılan bir roman ya da kitaptan bir film senaryosu oluşturulması isteniyorsa eser sahibinden izin alınması gerekir. Ancak işlenme hakkı eser sahibi tarafından bir başkasına devredilmiş ise, o kişiden izin alınması zorunludur.
b – Çoğaltma Hakkı
Söz konusu bir eserin veya işlenmiş kısımlarının tamamını ya da bir bölümünü çoğaltma hakkı da eser sahibine aittir. Bu anlamda çoğaltma hakkı ise eserin aslından kopya çıkartılması ya da eserin ses, görüntü ve işaret iletimine yarayan bir araca kayıt edilmesi veya her tür ses ve müzik kayıtları ve mimari eserlere ait proje, plan ve krokilerin uygulanmasıdır.
c – Yayma Hakkı
Eserin aslından veya işlenmesinden oluşturulmuş çoğaltmalarını dağıtma, satışa çıkarma, kiralama ya da herhangi bir şekilde ticarete konu etme ve bu yollar ile yararlanma eser sahibinin haklarından biridir.
d – Temsil Hakkı
Eserin aslı ya da işlenmesinin direk veya işaret, ses yahut resim iletimine yarayan her tür araçlar ile genel yerlerde gösterimi, okunması, çalınması ve oynanması gibi temsillerinden yararlanma hakkı da eser sahibine aittir.
e – Ses Görüntü İşaret İletiminde Kullanılan Araçlar ile Kamuya İletim Hakkı
Eseri ya da işlenmelerini, ses, görüntü ya da işaret iletimine yarayan araçlar ile kamuya iletilme hakkı da eser sahibinin mali haklarından biridir.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Eser Sahibinin Mali ve Manevi Haklarının Süresi Hakkında Ne Der?
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince bir eser yönünden tanınan mali haklar eser sahibinin yaşadığı sürece ve ölümünden sonra da 70 yıl boyunca devam eder. Ancak eser sahibinin manevi haklarında ise bir süre sınırlaması bulunmaz.
Yukarıda sayılan bu yasal sınırlamalar ve korumalar kapsamında eser sahibinin izni olmadıkça, herhangi bir fikir ve sanat eseri işlenemez, kullanılamaz ve izinsiz olarak umuma arz edilemez.
