Telif hakkı nedir? En basit tanımıyla, bir kişi tarafından fikri emek ile ortaya çıkarılan somut ürün ve eser üzerinde hukuki anlamda sağlanan koruma ve haklardır. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında korunan telif hakkı nasıl doğar? Telif Hakkının tespiti nasıl yapılır? Hangi haklara telif ile ulaşılabilir? İşte konu hakkında tüm merak edilenleri, detaylarıyla açıklıyoruz.
Telif Hakkı Nasıl Doğar?
Telif hakkı, asıl olarak yapılacak tescil ile değil fikri eserin ortaya çıkması ile oluşur. Yalnız bazı eserler yönünden tescil zorunluluğu bulunur. Bu zorunlu haller hariç telif hakkının oluşabilmesi için herhangi bir tescil işlemine gerek yoktur.
Bu kapsamda fikir ve sanat eserleri için söz konusu olan telif hakkı, marka ve patentlere dair sürece de tabi değildir. Sınai Mülkiyet Kanunu uyarınca marka ve patentler yönünden hak sahipliği ancak tescil ile mümkün iken, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında korunan telif hakkı için bazı istisnai durumlar dışında böyle bir zorunluluk yoktur.
Bu hali ile telif hakkı ile telif hakkına bağlı olarak sağlanan koruma, fikir ve sanat eserinin ortaya çıkması ile oluşur.
Telif Hakkına Konu Fikir ve Sanat Eserleri Nelerdir?
Telif hakkı ile korunan fikir ve sanat eserleri konusunda, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda “eser” için,
“Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsullerini ifade eder”
tanımı getirilmiştir.
Yine aynı kanun içinde eser türleri ise, ana başlıklar halinde ilmi ve edebi eserler, güzel sanat eserleri, musiki eserler, sinema eserleri ve işlenme ile derlemeler olarak sayılmıştır. Bu ana başlıklar altında ise ayrıntılı tanımlamalar yapılmıştır.
Buna göre herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eserler ve her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları, her nevi rakıslar, yazılı koreografi eserleri, pandomimalar ve buna benzer sözsüz sahne eserleri, her nevi teknik ve ilmi mahiyette fotoğraf eserleri, haritalar, planlar, projeler, krokiler, resimler, coğrafya ve topoğrafyaya ait maket ve benzerleri, her çeşit mimarlık ve şehircilik tasarım ve projeleri, mimari maketler, endüstri, çevre ve sahne tasarım ve projeleri, sözlü ve sözsüz besteler, yağlı ve suluboya tablolar, her türlü resimler, desenler, pasteller, gravürler, güzel yazılar ve tezhipler, kazıma, oyma, kakma veya benzeri usullerle maden, taş, ağaç veya diğer maddelerle çizilen veya tespit edilen eserler, kaligrafiler, serigrafiler, heykeller, kabartmalar ve oymalar, mimarlık eserleri, el işleri ve küçük sanat eserleri, minyatürler ve süsleme sanatı ürünleri ile tekstil, moda tasarımları, fotoğrafik eserler ve slaytlar, grafik eserler, karikatür eserleri, sinema eserleri, derleme ve işlenmeler fikir ve sanat eseri olarak kabul edilirler.
İsteğe Bağlı Tescil
Bu şekilde ayrıntılı olarak belirttiğimiz fikir ve sanat eserleri, bazı istisnalar dışında telif hakkı için tescile muhtaç değildir. Bu kapsamda kişinin telif hakkını elde etmesi için tescil zorunlu olmadığından, bu eserlerin tescili de isteğe bağlı olarak yapılır. Tescil, bu anlamda yalnızca hak sahipliğini ispat noktasında kolaylık ve açıklık sağlar.
Zorunlu Olarak Tescili Gereken Eserler
Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında Yönetmelikte zorunlu olarak tescili yapılması gereken eserler ise sinema eserleri ile müzik eserleri ve bilgisayar oyunları olarak belirlenmiştir. Bu sayılan eserlerin ilgili sürece riayet edilerek sicile kayıtlarının yapılması hukuki olarak zorunludur.
Telif Hakkı ve Süresi Nedir?
Telif hakkına sahip olan kişinin, hakları ise esas olarak ikiye ayrılır. Bu haklar manevi ve mali haklardır. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 14. Madde ve devamında düzenlenen ve garanti altına alınan manevi hakları, adın belirtilmesi, umuma sunulması, eserde değişiklik yapılmasını men hakları ile zilyet ve malike karşı sahip olunan haklar olarak sayabiliriz.
Telif hakkına sahip olan kişinin mali hakları ise yine Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 20. Madde ve devamında yayma, işleme, çoğaltma, temsil, umuma iletim hakları olarak tespit edilmiştir.Telif hakkının koruması ise telif hakkına sahip olan kişinin hayatı boyunca devam eder. Ölümünden sonra ise bu hakkın koruması 70 yıl daha sürer. Eğer ki eser sahibi tüzel kişi ise, koruma eserin alenileşmesi tarihinden başlayarak 70 yıldır.
Telif Hakkının İhlali Durumunda Yapılabilecekler Nelerdir?
Telif haklarının ihlal edildiği durumlarda, telif hakkı sahibinin hukuki ve cezai süreçlere başvurarak var olan ihlalleri derhal sonlandırma imkanı bulunur. Yine ortaya çıkan bir zarar durumunda bu zararın tazminini de telif hakkı sahibi isteyebilir. Telif hakkını ihlal içerisinde ayrıca suç unsuru barındırması durumunda da cezai süreçte ihlali yapanlar açısından başlar.
Sosyal Medyada Telif Haklarının İhlali
Fikir ve sanat eserleri için geçerli olan telif hakkına dair koruma, Instagram, Twitter, Youtube ve Facebook gibi her tür sosyal medya platformunda da geçerlidir. Bu kapsamda izinsiz olarak bu platformlarda fikir ve sanat eserlerinin kullanımı durumunda, telif hakkı sahibi, bu tür ihlallerin sonlandırılması ve zararlarının karşılanması haklarını sonuna kadar kullanabilir.