Önleme araması nedir? Koruma tedbirleri kapsamında yer alan ve temel hak ve özgürlüklere kısıtlama getiren arama, hukuk sistemimizde “Adli Arama” ve “Önleme Araması’’ olarak ikiye ayrılır. İşlenen bir suça ilişkin delil elde edilmesi amacıyla yapılan adli aramanın aksine, önleme aramasında amaç karşılaşılabilecek bir tehlike ya da suçun işlenmesinin önlenmesidir.
Bu yönüyle delil toplanması amacı ile önleme araması yapılmaz. Peki, hukuk sistemimiz kapsamında önleme araması nedir? Önleme aramasının koşulları nelerdir? Önleme aramasını kim talep eder?
Önleme Araması Nedir? Önleme Araması Neleri Kapsar?
Öncelikle Adli arama ne demektir merak ediyorsanız bu yazımızı okumanızı öneririz. Peki, önleme araması nedir? Polis Vazife ve Salâhiyet Kanunu (PVSK) 9. maddesinde düzenlenmiştir. Önleme aramasında amaç, kamu düzeninin ve milli güvenliğin, genel ahlak, genel sağlık ya da başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması, işlenebilecek suçların önlenmesi, taşınması ya da bulundurulması yasak niteliğinde olan eşyanın (silah vb.) tespit edilmesidir.
Önleme araması kanunen belirlenen yerlerde ve ancak kişilerin üstlerinde ve araçlarında, özel kağıtlarında ve de eşyalarında yapılabilir.
Polis ve kolluk güçlerinin kimlik sorma ve GBT (Genel Bilgi Toplama) sorgulama yetkileri bulunur. Ancak bazı durumlarda bu yetkilerin dışında kişilerinin üstlerinin ya da araçlarının veya eşyalarının aranması gerektiğinde önleme araması söz konusu olur.
Önleme Araması Nedir? Önleme Araması Kararını Kim Verir?
Önleme arama kararı, tehlikenin ya da suç işlenmesinin önlenmesi amacı ile Sulh Ceza Hakiminin kararı ile verilir. Ancak önleme arası nedir konusunda, gecikmesi durumunda ve sakınca bulunan durumlarda mülki amirin verdiği yazılı emirle de önleme araması yapılabileceği belirtilmiştir.
Önleme Araması Nerelerde Yapılabilir? Araçlarda Önleme Araması Yapılabilir mi?
Kolluk tarafından önleme araması yapılabilecek yerler ise PVSK madde 9 kapsamında sayılmıştır. Önleme araması nedir bilgi verilen madde düzenlemesine göre önleme araması yapılabilecek yerler şu şekildedir;
* 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu kapsamında kalan toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yapıldığı yerler ya da yakın çevresinde,
* Özel hukuk tüzel kişileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ya da sendikaların genel kurul toplantılarının yapıldığı yerin yakın çevresinde,
* Halkın topluca bulunduğu ya da toplanabileceği yerlerde,
* Eğitim ve öğretim özgürlüğünün sağlanması için her derecedeki eğitim ve öğretim kurumlarının idarecilerinin talebiyle yüksek öğretim kurumlarının içinde, bunların yakın çevreleri ile giriş ve çıkışlarında,
* Umumi ya da umuma açık yerlerde,
* Her türlü toplu taşıma araçlarında ve seyreden taşıtlarda,
* Yerleşim yerlerinin giriş ve çıkışlarında yapılabilir.
Ayrıca PVSK önleme araması dışında önleme araması yapılabilecek bazı yerlerde özel kanunlar ile belirlenmiştir. Bu yerler ise;
* 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu uyarınca, suçların işlenmesinin önlenmesi amacı ile ticarethane, eğlence, işyeri ve benzeri yerler ve eklentilerinde,
* 6222 sayılı Sporda Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun 12. maddesi uyarınca spor müsabakaları öncesinde, esnasında ve de sonrasında spor alanlarının çevresinde ve müsabakaların yapılacağı yer gidiş ve geliş güzergâhlarında,
* 5253 sayılı Dernekler Kanunu 20. maddesi uyarınca, derneklerde ve eklentilerinde de önleme araması yapılabilir.
Önleme Araması Yapılamayacak Yerler Nerelerdir?
Peki önleme araması nedir, nerelerde yapılamaz? PVSK madde 9 hükmü gereğince; “Konutta, yerleşim yerinde ve kamuya açık olmayan özel işyerlerinde ve eklentilerinde önleme araması yapılamaz”
Yasa hükmü ile önleme araması yapılamayacak yerler;
* Konut ve eklentileri,
* Yerleşim yeri ve eklentileri,
* Kamuya açık olmayan özel işyerleri ve eklentileri olarak belirlenmiştir.
Önleme Araması Kararında Bulunması Gerekenler Nelerdir?
Araçta önleme araması nasıl yapılır? Önleme araması nedir kısmında paylaştığımız yerler için alınan kararda bazı detaylar açıkça bulunması gereklidir. Arama taleplerinde, emir ve kararlarında şu hususların açıkça bulunması gerekir;
* Aramanın sebebi,
* Aramanın konusu ve de kapsamı,
*Aramanın yapılacağı yer,
* Geçerli olacağı zaman süresi
Söz konusu hususların belirtilmediği bir arama kararı ya da arama emri hukuka aykırı olarak nitelenecektir.
Önleme Araması Gerekmeyen Yerler Nereleridir?
Adli aramanın farklı bir türü olan önleme araması nedir? Bazı yerlerde yapılacak önleme aramalarında ise bir arama kararı ya da arama emri gerekmez. Bu yerler;
* Devlet tarafından kamu hizmetine özgülenmiş bina ile her türlü tesislere girişlerin ve çıkışların belirli kurallara tabi tutulduğu durumlarda, bahse konu tesislere girenlerin üstlerinin ya da üzerlerindeki eşyalarının veyahut araçlarının aranmasında,
* Sivil hava meydanlarında, sınır kapılarında ve limanlarda bulunan binalara, uçaklara, gemilere ve her tür deniz ve kara taşıtlarına giren – çıkan yolcuların “X-ray” cihazından geçirilmek suretiyle üstlerinin ve eşyalarının aranmasında,
* Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun ile görevli olan kolluğun seçim zamanı, silah taşıma yasağı kapsamında, şüphelendiği kişilerin üstlerini ve eşyalarını aramasında,
Ayrıca bir önleme kararı ya da emri verilmesine gerek bulunmaz.
Umuma açık ya da açık olmayan özel işletmelerin, kurumların veyahut teşebbüslerin girişlerindeki kontroller ise buralara girmek isteyen kişilerin rızasına bağlıdır. Kontrol edilmeyi istemeyen ve kabul etmeyenler, bu tür yerlere giremezler. Söz konusu kapsamda kalan yerlerde kontrol ise özel güvenlik görevlilerince yerine getirilir.