Multitasking diğer ismiyle çok görevlilik çoğu zaman farkında olmadığımız davranışlarımızı kapsar. Aynı anda birden fazla görevini yerine getirebilir misiniz?
Küçükken denediğimiz ancak birçoğumuzun yapmayı beceremediği, yapamadıkça daha çok hırslandığımız bir hareket vardı, hatırlar mısınız? O halde biraz detay verelim: Bu harekette, bir eldeki tüm parmak uçlarını bir araya getirilip düzenli bir şekilde göğse vurulurken o sırada öbür elin avuç içini karşıya göstererek göğsün diğer tarafında aşağı yukarı hareket ettirilir.
Hareketi bu şekilde gerçekleştirdiğinizde başarılı oluyorsunuz ancak çoğunlukla yaptığınız ilk hamleden sonra işler çığırından çıkar ve muhtemelen bir eliniz diğerine uymaya başlar.
Beraber hareket etmeye başlayan iki el ya yukarı aşağı gidip geliyordur ya da göğsünüze vuruyordur. Dışarıdan komik görünmeye başladığımızı fark ederek sonlandırdığımız bu can sıkıcı hareketi yapabilenlere çocukken çoğu zaman imrenirdik.
Yıllar geçti, büyüdük ve aynı anda halletmemiz gereken işlerin hem büyüklüğü hem de sayısı arttı. Bu işte zaman içerisinde ustalaştık da denebilir. Eş zamanlı olarak yapmamız gerekenler arttıkça her şey çok daha fazla karıştı.
Okul, aile, çalışma ve sosyal hayatımızın bazen iç içe girdiği, hızlı bir şekilde akıp giden zaman kavramının aslında çok mühim bir olgu olduğunu modern yaşamda her işe birden yetişme durumu için özel bir isim dahi var: Multitasking.
Bu yazımızda da Multitasking kavramını inceledik. Günlük hayatta her işe yetişmeye çalışırken vücudumuzda neler oluyor, beynin hangi bölümleri harekete geçiyor? İşte tüm bu soruların yanıtı için doğru yerdesiniz. Hazırsanız başlayalım!
Multitasking Ne Demek?
Uzmanlara göre, İngilizce’den dilimize “çok görevlilik” olarak çevrilen bu kavramın gerçekleşebilmesi için gerekli iki koşul bulunuyor. Bunlardan ilki, yapılacaklardan en az birinin odaklanmayı ya da yaparken üstünde düşünmeyi gerektirmeyecek kadar iyi şekilde öğrenilmiş ve artık otomatik bir şekilde vücudun gerçekleştirdiği bir eylem olmasıdır.
Yemek yemek veya yürümek bu eylemlere örnek gösterilebilir. İkinci koşul ise, gün içinde yaptığımız görevlerin beynimizde ayrı bölümlerle ilişkilendirilmiş olması.
Mesela, kitap okurken arka fonda çalan klasik müziği de aynı anda dinleyebilirsiniz çünkü enstrümental müzik ve kitap okuma eylemleri beynimizin farklı bölgelerinde işlenir.
Fakat sözü olan bir müziği dinleyerek kitap okumaya çalıştığınızda işler biraz değişir. Böyle bir durumda bilgili saklama yeteneğiniz ciddi bir şekilde azalır, bunun nedeni ise bu iki eylemin beyinde hitap ettiği bölgenin(dil merkezi) aynı olmasıdır.
Multitasking Nasıl Yapılır?
Hemen hemen herkes günlük yaşamında çoğunlukla aynı anda birçok işe yetişmeye çalışmıştır. Hatta bunu çalışma veya aile hayatında yapmak zorunda kalanlar da vardır.
Her ne kadar bu ara vermeden arka arkaya yapmaya çalıştığımız işleri çok görevlilik olduğunu düşünsek de aslında yaşadığımız bu çalışma tarzı “seri çalışma” şeklinde adlandırılıyor. İşte böyle anlarda görevleriniz arasında duraksamadan hızlı bir şekilde geçişler yapıyor, bir görevin kurallarına ara verip diğerininkini hatırlıyor ve hatta düşünmeden gerçekleştiriyorsunuz.
Bu noktada kritik olan, bu görevleri yerine getirirken ne kadar hızlı olduğunuz ve bu yaptığınızın sizden neler götürdüğü.
Uzmanlar, yönetsel kontrol aşamalarının yapbozun parçaları gibi birbirini bir bütün haline getiren iki parçadan oluştuğunu söylüyor. Bu parçalardan daha doğru aşamalardan bir tanesi “hedef değiştirme”.
Yani “şu saniyeden itibaren bunu değil de öbür görevimi yerine getireceğim” düşüncesi iken ikinci parça ise “kural aktivasyonu” yani “yaptığım ilk eylemin gerekliliklerini belli bir süre bir kenara bırakıyor, yapacağım yeni işin kurallarını dikkate alıyorum” şeklinde düşünmektir.
Aşamaların her ikisi de kısıtlı bir zaman diliminde birden çok görevi hayata geçirmenizi sağladığı için son derece işlevsel.
Fakat yapmanız gerekenler arasında geçiş yapma süreniz ve hızınız gelen talep için yeterli olmadığında (örneğin, yapabileceğinizin çok üstünde iş yüklendiğinde ve tüm işleri kısacık bir zaman diliminde bitirmeniz beklendiğinde) ya da sizi tehlikeli bir duruma soktuğunda (örneğin, kalabalık bir yolda yürümeye çalışırken bile e-postalarınızı kontrol etmeye çabaladığınızda) bu durum birçok problemi de beraberinde getiriyor.
Odanızı toplarken telefonda arkadaşınızla sohbet etmeniz sıkıntı olmazken, aynı telefon konuşmasını araba kullanırken yaptığınızda dışarıdaki herhangi önemli bir detayı gözünüzden kaçırabilir ve böylelikle hem kendi sağlığınızı hem de diğer canlıların sağlığını tehlikeye atabilirsiniz. Nitekim bu konu ile ilgili yapılan düzenlemelerin (araç kullanırken telefonla konuşulmasının yasak olması) dayanağı bu tip araştırmalardır.
Multitasking Yaparken Beyinde Neler Oluyor?
Beyinde görev yönetimini sağlayan kısım prefrontal korteks diye isimlendirilen yerdir. Önünüzde bulunan bir tabak gofreti gördüğünüzde beyin harekete geçer. Anterior prefrontal korteks dediğimiz bölüm, tabaktan bir tane gofret alma ile ilgili bir hedef meydana getirir.
Sonrasında beynimizdeki posterior prefrontal korteks, beyinde bulunan diğer kısımlarla etkileşime geçerek bu hedefin hayata geçirilmesini sağlar. Motor hareketlerimiz de ona uygun bir şekilde elimizi tabakta bulunan gofrete uzatma konusunda fiziksel bir hareket gerçekleştirir.
Peki ya yukarıda bahsettiğimiz gibi gofret almaya uzanırken aynı anda beynimiz farklı bir göreve daha yoğunlaşsaydı neler olurdu? Buyurun inceleyelim:
Bu sorunun yanıtını bulmak için Fransa Ulusal Sağlık ve Tıbbi Araştırma Enstitüsü’nde çalışmalarını yapan bir grup bilim insanı, 19-32 yaş aralığında bulunan 32 kişiyi kolay bir teste tabi tutmuş. Bu küçük testte “tablet” kelimesinde bulunan harflerden gelişigüzel alınan iki harf karşılarında bulunan büyük ekrana yansıtılmış, ekrandaki harflerin tablet kelimesinde yer alan haliyle yani sıralamalarının doğru olup olmadığını katılımcılara sorulmuş.
Katılımcılardan beklenen ikinci görev ise ekranda bulunan harflerin küçük harfle mi büyük harfle mi yazıldığı olmuş. MRI (Manyetik Rezonans Görüntüleme Tekniği)’nın kullanıldığı bu deneyde katılımcılara verilen ilk görevde yukarıda bahsettiğimiz gibi anterior prefrontal korteksten başlayan ve posterior prefrontal kortekse ulaşan bir sürecin devam ettiğini ve beyinde bulunan bu iki bölgenin de aktif şekilde kullanıldığı görülmüş.
Fakat katılımcılardan ikinci bir görev istendiğinde prefrontal korteksteki sağ ve sol kısımların bu iki görevi bölüştüğü ve iki kısmın birbirinden ayrı bir şekilde görevin sonundaki ödülü elde etmeye çalıştıkları görülmüştür (testte başarılı bir performans sergileyen katılımcılar için küçük bir para ödülü olduğunu da belirtelim).
Multitasking Araştırmalarına Göre 3 Görev Fazla Geliyor!
Bu araştırmayı yapanlar katılımcılara ekstra bir görev daha vermiş. Üçüncü bir görevi daha olan bu insanların aynı anda yapmaya çalıştıkları görevlerden birini unuttuğu ayrıca bir önceki durumda yaptıklarından çok daha fazla hataya düştükleri gözlenmiş.
Yapılan bu araştırma ile insanların sadece iki görevi eş zamanlı olarak gerçekleştirebildikleri, bu iki görevin yanında üçüncü bir görev verildiğinde ise prefrontal korteks tarafından görevlerden birinin ihmal edildiğine dikkat çekilmek istense de bu sonuca bazı uzmanlar ikna olmuyor.
Bu uzmanlar önemli olan noktanın kişiye verilen görev sayısı yerine görevlerin niteliği olduğunu savunuyor. Yani, aynı anda ve yapılması gerektiği şekliyle birden fazla görevi yerine getirip getiremeyeceğimiz o görevlerin ne kadar karmaşık olduğuna ve beyinde hangi kısımlar tarafından yönetildiğiyle ilişkilidir.
Mesela yemek yerken kullandığımız motor becerilerimiz gördüğümüz şeyleri yorumlamamıza engel olmuyor. Aslında oldukça karmaşık bir iş olan görsek ipuçlarını değerlendirme görevi, beynimizde yemek yerken aktifleşen bölümle bağlantılı değil.
Bu konuda ile ilgili daha enteresan çalışmalar da bulunuyor. Aynı anda yapılan iki işin kişinin fiziksel aktivitelerde daha hızlı olmasını sağlıyor. Bu çarpıcı sonuçların gözlendiği araştırmalardan biri, 2015 yılında Plos One dergisinde yayımlanmıştı.
Sağlıklı bireylerden ve Parkinson hastalarından oluşan bir grup insandan bisiklet sürerken bazı bilişsel görevleri de tamamlamaları istenmiş. Oldukça kolay bilişsel görevler verilen bu insanların hepsinde daha hızlı pedal çevirmeye başladığı fark edilmiş.
Çok görevlilikte olumlu sonuçlar doğuran bu tip araştırmalarda uzmanlar bu bilgilerin kişinin geçirdiği beyin travmasından sonra olumsuz etkilenen hafıza ve motor işlevlerinin hastaya uygulanan rehabilitasyonda kullanılabileceğini vurguluyor.
Multitasking Yeteneği Sonradan Geliştirilebilir mi?
Diğer yandan seri çalışma becerisini geliştirmenin pek de mümkün olmadığını belirten uzmanlar, seri çalışma durumunda farklı görevler için aynı anda aktif bir şekilde yoğunlaşmanın beyinde aşırı yüklenmeye neden olacağını söylüyor.
Bu yeteneğinizi geliştirmek için devamlı pratik yaparak belli bir noktaya gelseniz dahi bu durumun muhtemelen uzun sürmeyeceğini ve üstelik yaşadığınız stres seviyesinde de ciddi bir artışa sebep olacağını da ekliyor.
Bazı işler siz ne kadar pratik yapsanız, devamlı olarak yapıp kendinizi geliştirseniz dahi yemek yemek veya yürümek gibi doğallıkla yapamayacağınız kadar aktif bir düşünme ve ciddi konsantrasyon gerektiriyor.
Ayrıca uzmanların dikkat çektiği bir nokta daha var: O işi ilk olarak nasıl öğrendiğiniz. O görevi yapmaya ilk başladığınızda size nasıl öğretildiği o işteki performansınızı da etkileyebiliyor.
Mesela, klavye kullanarak yazı yazmayı öğrendiğiniz ortam oldukça gürültülü, dikkat dağıtacak bir çok etkenle doluysa eş zamanlı olarak hem karşınızdakini dinleyip hem de çok az hata yaparak, kafanız karışmadan yazabileceğinizi söylüyorlar.
Çok Görevlilik Yemek Lezzetini Etkiliyor
Yemek yerken pek çok işi yapabiliyor olsak da o sırada gerçekleştirdiğimiz eylemin yediğimiz yemeğin lezzetine tam anlamıyla varmamızı engellediğini kanıtlayan bazı bilimsel araştırmalar mevcut.
2013 yılında Psychological Science dergisinde yayınlanan bir çalışmada bir grup insana tatlı, ekşi ve tuzlu yiyecekleri denemesi ve o esnada katılımcıların bir kısmına verilen tek basamaklı sayıyı, diğer bir kısmına ise 7 basamaklı bir sayı akıllarında tutmaları söylenmiş. Bu bilgilendirmeden sonra yiyecekleri tadan katılımcılardan tat yoğunluğunu değerlendirmeleri istenmiş.
Deney sonucunda tek basamaklı bir sayıyı aklında tutanların 7 basamaklı sayıyı unutmamak gibi ciddi bir bilişsel yüke sahip olanlara oranla yemeklerden aldığı tat yoğunluğunun daha fazla olduğu görülmüş.
Ayrıca bilişsel yükü ağır olan grubun daha çok tuzlu ve tatlı yiyecek ihtiyacı olduğu katılımcıların geri dönüşlerinden analiz edilmiş. Bunların dışında yemek yediği sırada yiyeceğin aromasını, kıvamını ve lezzetini daha çok önemseyen katılımcıların çok daha az yemek yediklerine dair araştırmalar da yapılan bu çalışmayı destekler niteliktedir.
Yapılan bir diğer bilimsel araştırmada ofis ortamında çalışan 36 kişinin üç gün boyunca vücut tepkileri izlenmiş. Bu üç gün çalışanların yüz ifadeleri ve kalp atışı hızı gibi veriler toplanarak kişilerin stres seviyeleri analiz edilmesi amaçlanmış.
Bu araştırmada, işleri sekteye uğrayan çalışanların sonuçta yapacakları işi hedeflediği süreçte bitirse dahi stres düzeyinde ciddi bir yükselme meydana geldiği fark edilmiş.
Uzmanlar bu stres artışının sebebinin dikkati dağılan çalışanın işi vaktinde bitirebilmek için panik yaptığını ve kalan süresinde temposunu işi yetiştirebileceği şekilde hızlandırdığı olduğu şeklinde yorumluyor.
Araştırma sonucuna göre Multitasking her ne kadar kulağa hoş gelse de bir yerden sonra olumsuzluk yarattığını ortaya koyuyor.
Güvenciler Multitasking Konusunda Başarılı
Eylül 2021’de Current Biology dergisinde yayımlanan bir araştırmada, güvercinlerin aynı anda birçok işi gerçekleştirme hızının (Multitasking yeteneğinin) bazı durumlarda insanlardan daha fazla olduğu sonucuna ulaşılmış.
Uzmanlar ise bu durumu, insanlara kıyasla kuşların beyninde bulunan sinir hücrelerinin daha yoğun bir şekilde bulunmasından kaynaklanıyor. Şöyle ki, kuşların beyinlerinin 1 mm küplük bir bölgesinde bulunan sinir hücreleri, insandaki sinir hücrelerinin tam 6 katı kadar.
Bilim insanları, sinir hücrelerinin iletişim hızının memeliler ve kuşlarda değişmediğini göz önüne aldığında, kuşların sinir hücrelerinin iletişiminin hücre yoğunluğu sebebiyle daha hızlı gerçekleştiği ve böylece gelen bilginin daha kısa bir sürede işlendiğini düşünüyor.
Sonuçta, birçok işi aynı anda gerçekleştirmeye çalışmak zaman yönetimi açısından oldukça kulağa akılcıl gelse de uzun vadede ya daha çok hata yapılmasına böylelikle daha fazla zaman kaybedilmesine ya da stres seviyesinin artmasına sebep oluyor.
Tüm bu sebeplerden dolayı uzmanlar, yaptığınız işte verimli olmayı hedefliyorsanız özellikle karmaşık işleri eş zamanlı yapmamanız gerektiğini, bir işi yüksek konsantrasyonla tamamlayarak ardından diğer işe geçmenizi öneriyor.
Multitasking zararları kapsamında yer alan bu açıklamalar, dikkatli olunması gerektiği konusunda bir uyarıdır.
İlginizi Çekebilir: Kişisel Gelişim Nedir? Kişisel Gelişim Nasıl Olur, Hangi Alanları Kapsar? İşte Kişisel Gelişim için Püf Noktalar!