Hukuk sistemimiz içerisinde yer alan ve ceza sorumluluğunu ortadan kaldıran bir neden olan meşru müdafaa ya da diğer bir ifade ile meşru savunma ne demektir? Hangi koşullar altında meşru müdafaanın varlığı kabul edilir? Meşru müdafaa durumunda faile ceza verilir mi? İşte konuya dair merak edilenlerin tümü…
Meşru Müdafaa Ne Demektir?
Meşru müdafaa, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun Genel Hükümleri arasında madde 25/1 kapsamında düzenlenmiştir. Madde metni;
“Gerek kendisine ve gerek başkasına ait bir hakka yönelmiş, gerçekleşen, gerçekleşmesi veya tekrarı muhakkak olan haksız bir saldırıyı o anda hal ve koşullara göre saldırı ile orantılı biçimde defetmek zorunluluğu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez”
hükmüne amirdir.
Bu yasal düzenleme kapsamında meşru müdafaa ya da diğer ifade ile meşru savunma, kendisine ya da başkasına yönelmiş durumdaki haksız bir saldırıya karşı durumun gerektirdiği hal ve koşullara göre saldırıyla orantılı biçimde saldırıyı engelleme amacıyla işlenen fiil olarak tanımlanabilir. Bu şekilde meşru müdafaa kapsamında kendisine ya da başkasına yönelen saldırıyı defetmeye yönelik orantılı bir şekilde güç kullanan fail, bu eylemi nedeni ile cezalandırılmaz. Yani meşru müdafaa ceza sorumluluğunu ortadan kaldıran bir cezasızlık nedenidir.
Meşru Müdafaanın Koşulları Nelerdir?
Meşru müdafaa durumunun kabulü için belirli bazı koşulların varlığı aranır. Bu şartlar genel anlamda saldırıya ve savunmaya yönelik koşullar olarak ortaya çıkar ve tüm koşulların bir arada bulunması gerekir.
1- Meşru Müdafaa için Saldırıya Dair Koşullar
Meşru savunmanın varlığından bahsedebilmek için öncelikle bir saldırının varlığı gerekir. Bu saldırı kavramı geniş bir şekilde yorumlanmalıdır. Bu kapsamda saldırının gerçekleşmesi yanında gerçekleşmesinin veya tekrarının muhakkak olduğu durumlarda da meşru savunma söz konusu olur. Bu saldırı meşru savunmada bulunana yönelebileceği gibi başka birine de yönelebilir. Örneğin, Ahmet isimli bir kişiyi silahla vurmak üzere olan Ali isimli bir kişiyi, Mehmet adındaki bir başka kişinin araba ile çarparak engellemesi meşru savunma olarak kabul edilebilir.
Meşru savunma için gereken diğer koşul ise bu saldırının haksız nitelikte olmasıdır. Yani diğer bir ifade ile faile yönelen saldırı meşru bir gerekçeye dayanıyorsa, bu saldırıya karşı eylemde bulunan failin meşru savunma hükümlerinden yararlanması mümkün olmaz.
Yine söz konusu saldırının meşru savunma ile korunması mümkün olan bir hakka yönelik olması gerekir. Ayrıca meşru müdafaa durumunda saldırı ile savunmanın eş zamanlı gerçekleşmesi gerekir. Saldırı bittikten sonra eğer tekrarı muhakkak değilse artık meşru savunma durumu da ortadan kalkar.
2- Meşru Müdafaa için Savunmaya Dair Koşullar
Meşru müdafaanın söz konusu olabilmesi için savunmanın zorunlu olması gereklidir. Yani saldırıdan savunma yapmaksızın kurtulma imkanı bulunmamalıdır. Başka türlü bir kurtulma olanağı bulunduğu durumlarda fail meşru müdafaadan yararlanamaz.
Meşru savunmanın, saldırıyı gerçekleştiren kişiye yönelmesi gereklidir. Saldırı ile bir alakası bulunmayan başka kişilere karşı bir eylem yapılırsa bu meşru savunma eylemi olarak nitelendirilemez. Örneğin Ahmet ve Mehmet isimli iki kardeş yolda yürüdükleri esnada Ahmet, karşılaştığı Ali isimli bir kişiye vurmasına karşın Ali’nin olaya karışmayan ve ilgisi bulunmayan Mehmet’e vurduğu durumda Ali yönünden meşru savunmadan bahsedilemez. Çünkü Ali savunma eylemini, saldırıyı gerçekleştiren faile değil olayla ilgisi olmayan bir başkasına yönlendirmiştir.
Meşru müdafaa noktasında savunmanın saldırı ile orantılı olması gereklidir. Savunma ile saldırı arasında bir oran bulunmadığı durumlarda meşru savunma hükümleri uygulanmaz. Savunmada aşırıya kaçıldığı durumlarda fail için, haksız tahrik ya da meşru savunmada sınırın aşılması hükümleri uygulanabilir.
Bu orantılılık için bir örnek vermek gerekirse, kendisine tekme atan bir kişiyi öldüren failin durumu gösterilebilir. Bu şekilde meydana gelen bir olayda saldırı (tekme atma) ile savunma (öldürme) arasında meşru müdafaa için gerekli olan orantılılık koşulu gerçekleşmez ve bu durumda fail meşru savunmadan yararlanamaz ancak haksız tahrik ceza indiriminden yararlanabilir.
Meşru Müdafaa Durumunda Ceza Verilmemesi
Yukarıda ayrıntılı olarak belirtilen tüm koşulları karşılayan bir meşru savunma durumunda, savunma eyleminde bulunan faile herhangi bir ceza verilmez. Yani diğer bir ifade ile meşru savunma işlenen fiili hukuka uygun hale getiren ve ceza sorumluluğunu ortadan kaldıran bir nedendir.