Kronik hastalıklar, genellikle uzun süren hatta ömür boyu kalıcı olan hastalıklardır. Kronik hastalıklar insan sağlığının zaman içinde aşama aşama zarar görmesine neden olur. Kronik hastalıklar zaman içinde hastanın bağımsız yaşayamamasına dahi yol açabilir. Çoğu kez akut olarak yaşamı tehdit edici olarak algılanmasa da, kronik hastalıklar ne yazık ki erken ölümlerin yaygın ve önde gelen sebeplerinden biridir.
Kronik hastalıklar yaşamın herhangi bir dönemde ortaya çıkabilir. Ancak yaşlanmanın getirdiği etkiler ile birlikte hastanın yaşam kalitesini düşürerek, bazı kısıtlamalara sebep olabilir.
Kronik hastalıklar nelerdir sorusuna cevap verilmesi gerekirse, kronik hastalıklar zihinsel hastalıklar, travma, sakatlık ve genetik bozuklukları da kapsamak üzere çok çeşitli ve karmaşık sağlık durumlarını tanımlamak için kullanılabilir.
Kronik Hastalıkların Yaygınlığı
Kronik hastalıklar görüş alanı kısalması ya da hafif işitme kaybı gibi küçük sorunlardan, kas ve iskelet sistemi hastalıkları gibi son derece kısıtlayıcı olabilen sorunlara ya da kanser ya da koroner kalp hastalığı gibi hayati tehlikeye sahip olan problemlere kadar değişen geniş bir spektrumda gözlenir.
Avusturalya’da yapılan bir araştırmada toplumda görülen hastalıkların 4’te 3’üne kronik hastalıkların zemin hazırladığı bulundu. Bu bilgiye göre nüfusun yaklaşık olarak 3’te 1’inin maruz kaldığı değiştirilebilir risk faktörlerinin azaltılması, davranışsal risk faktörleri ve biyomedikal risk faktörlerine maruziyetin azaltılması ile kronik hastalıkların ortadan kaldırılabileceği saptandı.
Kronik hastalıkların risk faktörleri nelerdir ?
Tütün kullanımı,Vücut kitle indeksinin yüksek olması,Alkol kullanımı,Fiziksel hareketsizlik,Yüksek tansiyondur.
Herhangi bir hastalık erken teşhis edilmiş olsa bile tedavi olduktan sonra hastaların sağlıksız alışkanlıklarına devam etmeleri bahse konu hastalığın kronikleşmesine sebep olur.
Kronik bir hastalığı geliştirdikten sonra hastalık tedavi edilse dahi hastaların sigara içme ya da kötü beslenme gibi sağlıksız alışkanlıklarına devam etmeleri de, kronik hastalıkların daha da kötüye gitmesine sebep olmaktadır.
Bunun yanı sıra genel olarak yaşlı nüfusun artış göstermesi, kronik hastalıklar ile yaşayan insan sayısının artmasına sebep olmuştur.
Kronik Hastalıklar ve Ölüm Oranları
Kronik hastalıklar nedeniyle ölüm oranı azımsanmayacak kadar fazladır. Yaygın kronik hastalıklar arasında bulunan ve ölümle sonuçlanan bazı hastalıklar şunlardır:
Kardiyovasküler Hastalıklar ( Koroner Kalp Hastalığı Ve İnme)Demans Ve Alzheimer Hastalığı,Akciğer KanseriKronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH)
Yukarıda sayılan kronik hastalıklar her 5 ölümden 2’si için sebep gösterilmektedir. (%37). Kardiyovasküler hastalıklar ve Kanser, Dünyada en önde gelen 2 ölüm sebebi arasında bulunmaktadır.
Kronik Hastalıklar İçin Risk Faktörleri
Kronik hastalıklar için olası risk faktörleri şunlardır:
Davranışsal risk faktörleri
Bu grupta yer alan koşullar, pek çok kronik durum için yaygın risk faktörüdür. Bu faktörlerin düzeltilmesi genellikle hastalıkların önlenmesi ve erken müdahalenin yararlı olması için çok önemlidir.
Bu faktörlere örnek verilecek olursa şunlar sayılabilir:
Sigara içilmesiYetersiz beslenme,Alkol tüketimi,Fiziksel hareketsizlik,Bilişsel hareketsizlik olabilir.
Biyomedikal Risk Faktörleri
Bu bölümde yer alan risk faktörleri kronik durumların gelişimine katkıda bulunan söz konusu kişinin vücut durumu ya da işlevselliği ile ilgili faktörlerdir. Biyomedikal risk faktörleri ve davranışsal risk faktörleri birleşirse, birbirleri üzerinden katlayıcı etkiye yol açabilirler.
Biyomedikal risk faktörlerine verilebilecek yaygın örnekler şunlardır:
Yüksek tansiyon,Kan şekeri yüksekliği,Yüksek kolesterol,Aşırı kilo ya da obezite,Glikoz intoleransı,Stres,Akıl hastalıkları,Travma,Bulaşıcı hastalıklardır.
Değiştirilemez risk faktörleri
Bu grup içinde incelenen faktörler ise fiziksel ve psikolojik faktörleri içerir. Bu duruma örnek olarak faktörler şunlardır:
Yaş,CinsiyetGenetiktir.
Fiziksel Çevre Koşulları
Burada sözü edilen faktörler hem doğal koşulları, hem de çevresel etkenleri içerir. Bu iki faktör insan sağlığını hafif ya da ciddi şekilde etkileyebilir. Görülebilir etkileri ise kısa ya da uzun vadede gözlemlenir.
Bu faktörlere verilebilecek örnekler şunlardır:
UV ışınlarına maruz kalınmasıHava kirliliği,Kentsel çevresel ya da coğrafi konumdan kaynaklanan etkiler.
Sosyal Ve Ekonomik Durum Belirleyiciler
Bu koşulları bireylerin kontrol etmesi zor olmasına rağmen insanların yaşam biçimleri, sağlıklarını ciddi şekilde etkileyen faktörlerdir. Bu duruma etkisi olan faktörler arasında inanç, kültür, eğitim ve istihdam kriterler sayılabilir.
Pek çok kronik hastalık için risk faktörleri kendi içinde kapalı kalmayıp, birbirlerine zemin hazırlayarak bireyin gittikçe daha kırılgan ve hassas olmasına yol açabilir.
Ülkemizde de kronik hastalık risklerinin azalması için devlet ve sağlık otoriteleri yenilikçi politikalar ve eylemler geliştirerek en üst düzeyde önlemler almak için çalışmalarına devam etmektedir.
Kronik Hastalık Riskini Azaltmak İçin Neler Yapılabilir?
Kronik hastalık riskini azaltmak için kişilerin kendilerinin yapması gereken bazı davranışlar ve alışkanlıklar bulunmaktadır. İşte, riski azaltmanın yolları!
Düzenli fiziksel aktivite,İyi beslenme,Alkol tüketiminin azaltılması,Tütün tüketimi kontrolü,Olası hastalıkların erken teşhis ve tedavisi için periyodik muayeneleri ihmal etmemek sayılabilir.
En sık Görülen Kronik Hastalıklar Nelerdir
Genel olarak popülasyonu etkileyen en sık görülen kronik hastalıklar şunlardır:
Kanser,Kardiyovasküler hastalıklar,Kronik böbrek hastalıkları,Kronik solunum hastalıkları ( astım vs.)Diyabet, EndometriozisGöz sağlığı,Kas- iskelet sistemi hastalıkları ( artrit ve osteoporoz- sırt ağrıları vb.)
1 – KANSER
Kanser vücudun pek çok farklı bölgesinde tümör oluşumu ile kendini gösterebilen son derece karmaşık bir hastalık grubudur. Dünyada hastaların ve ailelerinin sağlık sistemleri üzerinde büyük bir yükü vardır ve bu yük giderek de artmaktadır.
Bu konuda verilebilecek iyi haber kanserin potansiyel anlamda bütün hastalıklar arasında önlenebilir ve tedavi edilebilir hastalıklardan birisi olmasıdır. Nerdeyse tüm kanserlerin 3’te 2’si önlenebilir olarak görülür. Tüm kanser türlerinden 4’te 3’ünden fazlası ise, yalnızca 3 risk faktörüne bağlı kabul edilmektedir. Bu faktörler şunlardır:
SigaraAlkolObezite
İkincil risk faktörleri ise şunlardır:
Yetersiz beslenme,Yetersiz fiziksel aktivite,Bulaşıcı hastalıklar,UV radyasyona maruz kalınmasıdır.
En yaygın kanser türleri şunlardır:
Akciğer kanseri,Kolorektal kanser,Melanom,Melanostik olmayan cilt kanseri,Prostat kanseriMeme kanseriRahim ağzı kanseriNo –Hodgin lenfoma sayılabilir.
2 – Kardiyovasküler Hastalıklar
Kardiyovasküer hastalıklar dünya üzerinde ölüm sebebi olarak önde geldiği gibi, sağlık sistemleri üzerindeki yükü açısından da önemlidir.
Nüfusun yaşlanması ile kardiyovasküler hastalıklar ile yaşayan inanların sayısı artmıştır. Kardiyovasküler hastalıklar kalp ve kan damarları için kullanılan ortak bir terim gibi değerlendirilebilir. Bu terim kapsamında genellikle incelenen hastalıklar şunlardır:
Kalp yetmezliği,Koroner kalp hastalığı,Kardiyomiyopati,Periferik vasküler hastalıklar,İnme
Bu problemler hayatı tehdit edici etkilere yol açabilir. Koroner kalp hastalığı, iskemik kalp hastalığı olarak da bilinir. Bu durum en yaygın rastlanan kalp hastalıkları arasındadır.
3 – Kronik Böbrek Hastalıkları
Kronik böbrek hastalıkları tek başına bireylerin sağlık sistemini zayıflatıcı etkiye sahiptir. Kronik böbrek hastalıkları kardiyovasküler hastalıklar ve diyabet gibi diğer kronik hastalıkların gelişimine neden olur ya da bireylerin bu hastalıklardan olumsuz etkilenmesine yol açabilir.
Böbrek hasarı olduğunu gösteren belirti idrar proteini ya da albümin (idrarda albümin) görülme sıklığının yanı sıra idrarda kan olması ya da görüntüleme testleri ile skar saptanması olabilir.
4 – Kronik Solunum Hastalıkları ( Astım Vs.)
Kronik solunum rahatsızlıkları denildiğinde en sık görülen kronik hastalıklar şunlardır:
Astım,Alerji,Saman Nezlesi,Kronik Obstrüktif Akciğer hastalığıdır. (KOAH)
Zaman zaman KOAH ve Astımı ayırmak güç olabilir. Bunun nedeni belirtilerin birbirine çok benzemesidir. Yine de KOAH ve Astım arasında çok ciddi bir fark bulunmaktadır. Bu fark şudur: Teşhis konulduktan sonra KOAH hastalığı tedavi edilmeye devam edilir ama ne yazık ki hastaların akciğer fonksiyonunda kayıplar devam eder.
5 – Diyabet
Diyabet genel olarak kanda yüksek glikoz ile kendini belli eder. Kan şekeri düzeyi pankreas tarafından üretilen bir hormon olan insülin tarafından kontrol edilir. Diyabet hastalarında ise pankreas yeteri kasar insülin üretemez ya da vücut insüline direnç geliştirdiği için yine üretilen insülin yetersiz kalır. Sonuçta da Diyabet hastalığı görülür.
Diyabet kendini 3 şekilde gösterebilir:
Tip 1 diyabet,Tip 2 diyabetGestasyonel diyabettir ( hamilelik sırasında ortaya çıkan diyabettir)
6 – Endometriozis
Endometriozis toplam popülasyonda her 10 kadında 1’inde görülür. Bahse konu hastalık için devlet tarafından farkındalık ve önleyici eylem planları düzenlenmektedir.
7 – Göz Sağlığı
En yaygın görülen göz problemleri şunlardır:
Katarkt,Glokom,Diyabetik retinopati,Maküler dejenerasyonDüzeltilmemiş kırılma kusurudur.
Kronik göz hastalığı için en belirgin sebepler genetik faktörler ve yaş ilerlemesi olarak ifade edilmektedir. Bunun yanı sıra sigara, alkol, kötü beslenme, fiziksel aktivite yetersizliği gibi yaşam alışkanlıkları da de önemli risk faktörlerindendir. Göz hastalıklarının tedavi edilebilmesinde en önemli konu erken teşhistir.
8 – Kas- İskelet Sistemi Hastalıkları ( Artrit ve Osteoporoz- Sırt Ağrıları vb.)
Kas iskelet sitemi hastalıkları, kemik, kas ya da eklem hastalıkları olarak tanımlanmaktadır. Bu rahatsızlıklar arasında yer alan başlıca hastalık artrit olup, eklemlerin iltihaplanması ağrı, sertlik ve sakatlık oluşumuna yol açabilir.Osteoporoz ve sırt problemleri gibi hastalıklar kasları, kemikleri ve eklemleri etkilemektedir. Bu grupta yer alan en sık görülen kronik hastalıklar şunlardır:
Osteoartrit,Romatoid artrit,Osteoporoz,Juvenil artritSırt problemleridir.
Son olarak, kronik hastalıklarda, kronik hastalığı olan kişiler kadar çevresindeki kişilerin de bilinçli ve duyarlı olmaları büyük önem taşımaktadır. Kronik hastalık nedir, yakını bu hastalığa neden maruz kalıyor, hayatında değişmesi gereken davranışlar var mı gibi sorulara cevap bulmak hasta yakınlarını da yakından ilgilendirmektedir. Çünkü kronik hastalıklar ve semptomları yaşam boyu devam eden bir özellik taşımaktadır. Bu da kişinin hayatını büyük oranda etkilemektedir.
SGK Kronik hastalıklar listesi hakkında yaptığımız araştırmalar sonucunda yukarıdaki 8 kronik hastalığı ve tedavi yöntemlerini inceledik. Bu doğrultuda kronik hastalıklar raporu 2019 yılında milyonlarca insana verilmiştir. Aynı zamanda insanların akut ve kronik nedir ne demek sorularının cevaplarını çok fazla bilmediğini ve bu nedenle de hayatlarındaki olumsuz sağlık koşullarını iyi değerlendirmediği biliniyor.