Kızıl gezegen Mars , uzun yıllardır insanoğlunun merak konusu olmuştur. Mars’la ilgili araştırmalara devam edilirken her geçen gün yeni bir gizemle karşı karşıya kalınıyor. Son 50 yıldır incelemeleri yoğun bir şekilde yapılan Kızıl Gezegen Mars ın, yüzeyinde ve yörüngelerinde sürpriz gelişmeler görülmeye devam ediliyor.
Mars’ın toz bulutları içinde, dondurucu soğuk ve kurak çöl hava koşullarına sahip olması oraya gönderilen hassas aletlerde arızalara sebep oluyor. Mars’taki bu anormallikler, Kızıl Gezegen’e robot gönderen bilim insanlarının işlerini büyük oranda zorlaştırıyor.
Yıllardır karşılaşılan bu engeller gizemli gezegenin tutkunlarını vazgeçirmeyi başaramadı. Bristol Üniversitesi’nde görev yapan sismolog Dr. Anna Horleston, bunun inanılmaz bir yolculuk olduğunu söyleyerek şunları ekledi: “Çalışma odam güneye bakıyor ve hava kararırken Mars’ın ortaya çıktığı anları görebiliyorum. Bilgisayarımın ekranında kıpır kıpır oynayan verilerin oradan gelen veriler olduğunu biliyorum.”
Dr. Anna Horleston’un ifadelerinde yer alan çizgiler Mars’taki sismik hareketlerin sebep olduğu verilerdir. İlk defa Nasa ’nın InSight yüzey araştırma aracı, Kızıl Gezegen’in ayrıntılı bir haritasını çıkarmayı başarmıştır.
Bilim insanlarının uzun yıllardır Kızıl Gezegen Mars hakkında bazı şüpheleri vardı; etkinlik açısından Ay’la benzer özellikler gösterdiği, küçük bir çekirdeğe sahip olduğu, Dünya’nın sahip olduğu sismik hareketler kadar sismik harekete sahip olmadığı.
Kızıl Gezegen Mars İçinde Neler Oluyor?
Mars birçok özelliği ve yapısı ile dikkatleri çekmektedir. Her geçen gün özellikle fiziki yapısı hakkında birçok araştırma yapılmaktadır. Mars içerisinde yer alan gezegen katmanları şu şekilde sıralanabilir:
1- Dış Kabuk
InSight’tan alınan veriler, Kızıl Gezegen’in dış kabuğunun kalınlığının 20-37 kilometre olduğunu göstermektedir.
2- İki veya Üç Katman
İç kabuğun iki ya da üç farklı katmana bölündüğü düşünülse de bu kayalar hakkında henüz detaylı bilgi elde edilememiştir.
3- İşaretlenen Sınırlar
2019 yılında InSight’dan alınan veriler sayesinde mantoyla kabuk arasındaki sınırın 35 kilometre civarında olduğu sonucuna varılmıştır.
4- Kızıl Gezegen Mars ve Soğuk Bir Manto
InSight sayesinde Dünya’ya oranla potasyum, fosfor ve demir bakımından zengin olduğu düşünülen bu mantonun tahmin edildiğinden daha soğuk olduğu tespit edilmiştir.
5- Olivin-Vadsleyit Geçişi
Mineral yapısının değişmeye başladığı bu bölgenin üst tarafı olivin mineralleri, alt tarafı ise sıcaklık ve yüksek basınç dolayısıyla vadsleyit minerallerinden oluşur.
6-Sıcak Bir Çekirdek
Kızıl Gezegen; nikel, sülfür ve demirden oluşan metal eriyik sıvı bir çekirdek bulunduruyor. Çapının yarısı kadar çekirdek barındıran Mars, bir manyetik alana sahip değil.
Kızıl Gezegen Mars ‘a Yolculuk !
2018 yılında Mars’ın yüzeyine InSight’ın inişinden bu zamana 450’den fazla sarsıntı yaşandığı belirlendi. Kızıl Gezegen Mars derinlerinde bulunan ısı hala küçük de olsa sismik dalgalara sebep olmaya devam ediyor. Dr. Horleston Mars’tan gelen bu sinyallerin düşük ya da yüksek frekanslı olduğunun tespit edildiğini söylüyor.
Özellikle yüksek frekanslı sinyaller kafalarda soru işaretlerine sebep olabiliyor. Çünkü frekansın büyüklüğüyle ters orantılı olarak aktivite hakkında bilgi sahibi olabiliyoruz. Yani daha düşük frekansa sahip dalgaların ortaya çıkabilmesi için daha büyük aktivitelerin gerçekleşmiş olması gerekiyor.
Bazı bilim insanları Cerberus Fossae’de karşılaşılan faylanmanın, enerjinin salınımıyla ilgili olduğunu düşünüyor. Bazı bilim insanları ise bu faylanmanın sebebini, 10 milyon yıllık lavların varlığıyla ilişkilendiriyor. Kızıl Gezegen’in erken dönemlerinde kapandığı düşünülen çekirdeğinin ne kadar ısı açığa çıkardığı ise merak konusu olmaya devam etmekte.
Bir yandan da InSight’ın yaptığı gözlemlerle birlikte doğruluğu yüksek sonuçlar elde edilmeye devam ediliyor. Elysium Planitia’daki iniş alanında hakim olan rüzgarlı hava, depremler için yapılan hassas ölçümlere engel oldu. Dr.Horleston Mars’ta salınan ve birikerek çoğalan toz bulutlarının, Mars’ın gizemini çözmek konusunda sorun teşkil ettiğini belirtti ve ekledi:
“Görev süresince gücümüzün azalacağını ön görebiliyorduk fakat şu an tahmin ettiğimizden daha fazla tozla karşı karşıyayız.”
Artan toz miktarı Güneş ışığında azalmalara neden oldu. Hatta uzay aracında bulunan Güneş panelleri tozla kaplanmış durumda. Şu anda, inişte sahip olunan gücün yarısıyla görev devam etmekte. InSight operasyon ekibinin bu konuda hassas davranması gerekiyor, belki de gücün sınırlı olması sebebiyle bazı cihazlara güç verilmemesi gerekecek. Bahar aylarında dinlendirilmesi gereken robotik kol bu duruma örnek gösterilebilir.
Kızıl Gezegen Mars’ta İlk Kazı Çalışmaları
InSight Mars’a gönderildiği ilk yılın yarısından fazlasını Kızıl Gezegen’İ kazmakla geçirdi. Yüzey araştırma aracının “köstebek” adı verilen ısı probunun görevi, yüzeyi delerek ölçüm yapmaktı. Fakat işler istendiği gibi gitmedi. Köstebek neden işlevini yerine getiremedi sorusunun cevabı ise hala bulunamadı.
Murphy yasasının Dünya’ya özgü bir kanun olmadığı, Mars’ta da karşımıza çıktığını söyleyebiliriz. Köstebeğin iniş yaptığı tüm konumlarda görevini yapabilecek olup, sonunda işini yapacağı dönemde güç sıkıntılarının yaşanması da bu durumu kanıtlıyor nitelikte.
Diğer iniş bölgelerinde, toz şeytanları yani Mars’ın yüzeyindeki korkunç büyüklükteki kum hortumlarına rastlanmıştı. Bu kum hortumları araştırma cihazının güneş panellerini adeta bir elektrikli süpürge gibi temizleyebilirdi. Oysa InSight ne yazık ki bu durumdan faydalanamayınca kışa kadar dinlenme modunda kalmak zorunda.
Karşı karşıya kalınan bu durum Mars’taki başka bir gizemin açığa çıkarılmasına yardımcı olacak. Atmosferinin soğuk, zayıf ve çok kuru olduğu düşünülüyor. Peki atmosferi bozan etken neydi, Mars’ın iklimi nasıl bu hale geldi? MAVEN(Mars Atmosphere and Volatile Evolution) yörünge aracı sayesinde bu sorulara yanıt aranıyor.
Colorado Üniversitesi’nde görev yapan aynı zamanda MAVEN’in baş uzmanı Profesör Bruce Jakosky, MAVEN’in temel amacının atmosferin uzaya kaçmasıyla iklimde zaman içinde meydana gelen değişikliklerin incelenmesini sağlamak olduğunu söylüyor. Yörünge aracının içerisinde bulunan kimyasal maddeler sayesinde, dış atmosfer rüzgar sayesinde ayrıştırılıyor.
Mars Atmosferinde İlk Işıklar !
MAVEN, atmosferin üst katmanındaki ilk kutup ışıklarını keşfetmiş, Güneş fırtınalarıyla bu durumun ilişkisini de gözlemlemeye yardımcı olmuştur. Profesör Jakosky, Kızıl Gezegen’in erken dönemlerinde
Güneş fırtınalarının daha büyük olduğunu ve daha sık rastladıklarını söyleyerek atmosfer kayıp miktarının artmış olabileceğini de ekledi. MARVEN sayesinde üst atmosferin sanıldığından daha yeni olduğu ortaya çıktı. Birleşik Arap Emirlikleri tarafından Mars’a gönderilen yörünge aracı Hope, yine aynı amaca hizmet edecek.
Trace Gas Orbiter uzay aracındaki aletler, Kızıl Gezegen Mars ta bulunan küçük su buharının toz fırtınalarıyla daha yüksek noktalara nasıl eriştiğini tespit etti. Aeolis Research atmosfer uzmanı Dr.Claire Newman toz fırtınalarının karmaşık bir halde savrulabildiğini, yüzey tozunda yıllar içinde oluşan küçük farklılıkların sakin bir havayla küresel bir fırtına arasındaki farkı oluşturabileceğini söyledi.
Alt ve üst atmosferin ilişkisini gözlemek üzere gönderilen Hope, atmosferin enerji transferi ve dinamizmi hakkında bize ipuçları verecek.
Mars meteorologlarının işlerine çok yarayacak olan InSight, Mars’a gönderilen en gelişmiş hava ölçüm cihazlarıyla donatılmış durumda. Bugüne kadar rüzgar ölçümleri konusunda işler pek yolunda gitmiyor gibi görünse de Dr.Newman, Mars’taki gizemlerin çözülebilmesi için rüzgarların çok önemli olduğunu söyledi ve ekledi: “Basınç verilerini hızlı toplayabilmek, türbülanslı varyasyonlarda yeni bir dünyanın kapılarını araladı.”
Mars’taki iklim ve atmosfer değişiklikleri, Kızıl Gezegen’de en merak edilen sorulardan biri olan su sorusuyla ayrılmaz bir ilişki içinde. Mars’la ilgili en dikkat çekici verilerden biri ise, Kızıl Gezegen’in yüzeyinden kopup gelen kayalar. İnanması güç ama her yıl Mars’tan Dünya’ya yaklaşık yarım ton madde savruluyor.
2011’de Sahra Çölü’ne düşen olağanüstü meteor, buna örnek gösterilebilir. “Kara Güzellik” denilen bu meteroit, Mars’ın yüzeyinden koptuktan sonra bazı maddelerle kaynaşarak Dünya’ya geldiği düşünülüyor. Bu konuda doktora yapmış Dr. Jane MacArthur, Kara Güzellik’in breşten meydana geldiğini, ince ve çok sayıda kırık parçanın matris şeklinde birleşmesiyle ortaya çıktığını söyledi.
Yüzey kayalarından parçaların kopup gelmesi alışılagelmiş bir durum değil. Yani bu sayede atmosfer ve kabuğun zaman içerisinde etkileşime girdiğini anlayabiliriz. En genç yani yaklaşık 1,5 milyar yaşındaki maddeler içerisinde, Kızıl Gezegen Mars tan ulaşan diğer meteoritlere göre on kat kadar fazla su barındırmakta. Peki şu anda Mars’ta Dünya’da gördüğümüz haliyle su bulunuyor mu?
Kızıl Gezegen Mars’ta Ya Su Varsa?
Kızıl Gezegen Mars ta su olduğunu varsayarsak, muhtemelen yüzeyin altında uzun yıllardır donmuş bir haldedir. Yörüngeden elde edilen radar sinyallerinin ölçümü, Mars’ın değişik noktalarında yer altında buz olduğunu açığa çıkarıyor. 2018’de güney kutbu tarafında yer altında büyük bir göl bulundu.
Bilim insanı Dr. Elena Pettinelli, yer altından alınan yansımaların çok parlak olduğunu söylediği kareler, Kızıl Gezegen’in Express yörünge aracında bulunan radar cihazından elde edildi.
Şimdilerde ise göl olduğu düşünülen olguya ait görüntüler farklı tekniklerle iyileştirilmeye devam ediyor. Buna benzer çalışmalar kutup bölgelerinde yer altındaki suyu tespit etmek için sıkça kullanılmaktadır.
Konu üzerinde oldukça farklı düşünceler mevcut. Kimi bilim insanı radarın nasıl modellendiğinin gözlemler üzerinde etkisinin büyük olduğunu düşünürken, var olan suyun çamur seviyesinin yüksek olacağını ve bolca yer altı suyu barındıran bir yer altı tabakasının varlığından söz eden bilim insanları da var.
Dr. Pettinelli, Mars’ın birçok yerinde bulunduğu ön görülen perklorat tuzları sayesinde suyun sıvı halde kalabildiğini düşündüğünü söyledi.
Bütün bu soru işaretlerinin birçoğunun önümüzdeki on yıl içerisinde çözülebilecek. Karmaşık bir gezegen olduğu bilinen Mars ile ilgili Prof. Jakosky, atmosferin evrimleşmesi, Mars’ta yaşam potansiyeli ve gezegensel süreçleri incelemek için bulunmayacak bir fırsat olduğunu ifade ediyor.