Medreseler, islam dininin ilk okullarıdır. Büyük Selçuklu’dan Osmanlı’ya ve günümüze kadar ulaşan Nizamiye Medresesi hakkında bilgi edinmek istiyorsanız, bu yazı tam size göre! İşte, Nizamiye Medresesi hakkında her şey!
İslamın İlk Medresesi
İslam dünyasındaki ilk medrese Nizamiye Medresesi ismiyle bilinen ve Nizamülmülk’ün kurduğu medresedir. kim tarafından kurulduğu veya nerede kurulduğu konusunda itilaf vardır. Medrese, arapça ders kökünden gelmektedir ve ‘ders verilen yer’ anlamındadır. İslam’da orta ve yüksek eğitim kurumu hüviyetine sahiptir. Burada ders verenlere ‘müderris’ denilmektedir. İslam coğrafyasının genişlemesiyle birlikte medreseler ortaya çıktı. Görüş, düşünce ve mezhep farklılıkları medreselerin kutuplaşmasında etkili rol oynamıştır. Ayrıca bu eğitim kurumlarının giderlerinin karşılanması için vakıflar kurulmuştur.
İslami ilimlerin öğretildiği mekanlara medrese denilmektedir. İslam’da ilk medrese, Mescid-i Nebevi’nin yanında bulunan küçük bir bölmedir. Bu bölmeye dışarıdan gelenler, her zaman Peygamberimiz (sav) yanında kalmak isteyenler ve fakirler kalırdı. Buraya ashab-ı suffa bölümü deniyordu. İslam’da ilk medrese ünvanına sahip Nizamiye Medresesi temelleri, Ashab-ı Suffa’ya dayanmaktadır. Ancak medrese tabiri çok sonraları ortaya çıktı. Bu dönemde eğitim evlerdeydi. Birebir çocuk eğitimi mescitte ve evlerde gerçekleşiyordu.
Nizamiye Medresesi İlk Medrese mi?
Halkın toplanma merkezi eskiden camilerdi. Camiler Peygamberimiz zamanında devlet binası, belediye binası, muhtarlık binası, ibadet hane, sosyal dayanışma merkezi ve ordu karargahı özelliğine sahipti. Yani din ve devlet işleri ayrı değildi. Eğitim sistemi din ile bir bütün halindeydi. Peygamberimiz zamanında bütün konular mescitte istişare edilirdi.
Peygamberimiz (sav)’i yakından takip etmek için Ashab-ı Suffa’ya gelenler, ayetleri ve hadisleri ezberliyordu. En fazla hadis nakleden Ebu Hureyre (ra), Ashab-ı Suffa ehlidir. O zamanlar ders yapılan evlere darulkurra denilmekteydi. Ayrıca Mescid-i Nebevi ve daha sonraki camiler müstakil okul görevi görüyordu. Camiden ayrı müstakil okul mahiyetindeki medreseler henüz ortaya çıkmamıştı. Sahabeler için eğitim kurumu mescitti. Okuma yazma dahil bütün konularda eğitim camide veriliyordu. Kuran eğitimi ve sünnet eğitimi, eğitimin temelini teşkil ediyordu.
Abbasi Halifeliğinden sonra medreselerin çoğalmasıyla birlikte, İslami ilimlerin yanı sıra beşeri ilimler de medrese müfredatında yerini aldı. Matematik, fen, astroloji ve tıp gibi beşeri ilimlerde İslam dünyası hızla ilerlemeye başladı. Avrupa ortaçağ karanlığında bocalarken, İslam dünyasında Nizamiye Medresesi, tıp, matematik, coğrafya ve astroloji gibi birçok ilim dalında değerli bilim adamları yetişiyordu.
İslam Dünyasında İlk Medrese Nizamiye Medresesi
Medreseler, Abbasi Halifesi Mansur’un zamanında müstakil bir şekilde ortaya çıktı. Bu ilk medrese, Nizamiye Medresesi için temel teşkil etmiştir. Bu zamana kadar dersler, ibadetler, devlet işleri ve sosyal işler camide gerçekleşiyordu. Devlet erkanı Cuma namazında buluşuyor, vakit namazlarında omuz omuza saf tutuyordu. Halife Mansur camilerin işlevini bozmamakla birlikte, İslam’da ilk medreseyi Horasan’da kurdu. Beytül Hikme adıyla kurulan bu Medrese, diğer şehirler için örnek teşkil etti. Bazı ilim adamları ilk medresenin Belh ve Buhara’da kurulduğunu söyler.
Moğol katliamlarından medreseler de nasibini almıştır. Özellikle Bağdat’taki ve Nişabur’daki medreseler Moğollar tarafından yağmalanmıştır. Bütün kitaplar yakılmış, bütün alimler şehid edilmiştir. Moğollar, İslam dünyasını tahrip ederken, ilk önce camilerden ve medreselerden başlamıştır. Cezgizhan ve oğullarının amacı, ilk medrese eğitimini temelden yok etmekti. Nizamiye Medresesi gibi, İslam dünyasının ilim alanında söz sahibi olan ilim yuvalarını ortadan kaldırmak için çaba sarf etti.
Nizamiye Medresesi Kimin Zamanında Kuruldu?
İslam’da orta ve yüksek okul hüviyetindeki medrese, eğitimin sistematik bir şekilde gerçekleşmesinde önemli rol oynamıştır. Bazı kaynaklarda (Zehebi) ilk medresenin Nişabur’da Darunsünne Medresesidir. Medreseyi Ahmet Bin İshak Bin Es-Sıbgi kurmuştur. Bu eğitim kurumlarında temel kaynak Kuran ve Sünnettir. Ayrıca hadis, kelam ve fıkıh gibi ilimler de ders müfredatında mevcuttur. Medreseler arası rekabet, çoğu zaman eğitimin kalitesini düşürmüştür.
İbn Kesir ise ilk medresenin Bağdat’ın batısındaki Kerh bölgesinde kurulduğunu söyler. Büveyhi devletinde, Bahahüddevle zamanında vezir Ebu Nasır Sabur b. Erdeşir kurmuştur. İbn Kesir’e göre Nizamülmülk’ün medreselerinden çok önce bu medresenin kurulmuştur. İlk medrese kategorisinde yer alan Nizamiye Medresesi, Türklerin kurduğu ilk medresedir. İslam dünyasında da ilklerdendir.
İlk Medrese Nizamiye Medresesi
Ayrıca Ebu İshak İsferayani adına da bir medrese kurulmuştur. Ebu İshak İsferayani, Nişaburlu bir alimdir. Bu medrese Nişabur’da inşa edilmiştir. Ayrıca Beyhakiyye medresesi ve Sadiyle medresesi de Nişabur’da inşa edilen medreselerdir. İlk medrese, Nizamiye Medresesi olup, diğer medreselerin kurulmasına neden olmuştur. Selçuklu sultanı Alparslan’ın kardeşi Melikşah zamanında ( Büyük Selçuklular zamanında ) kurulan Nizamiye Medreseleri, İslam dünyasında meşhurdur. Türklerde ilk medrese denildiği zaman Nizamiye medresesi akla gelir. Nişabur’da ve Bağdat’ta kurulan eğitim kurumudur. Bağdat Nizamiye Medresesi, Mısır’da Şii Fatımilerin kurduğu Darul-Hikme ve Ezher medreselerine karşı mücadele veriyordu. Onların batıl Şii fikirlerinin İslam dünyasında etkili olmaması için Bağdat’ta ve Nişabur’da medrese kurmuştur. Bu eğitim kurumlarında görev alan hocaların ve öğrencilerin giderlerinin karışlanması için ayrıca bir de vakıf kurulmuştur.
Medreseler eski zamanlarda devletin ihtiyaç duyduğu kurumlardır. Nizamiye Medreseleri devlet ile iştirak halindeydi. Nizamiye medreseleri yüksek rağbet gören yerlerdi. Medreseler, iyi islam görevlileri yetiştirmek amacıyla kurulan yerlerdi. Burada öğrenciye her türlü beceri kazandırmak için uğraşılırdı. Musul Nizamiye Medresesi, Herat Nizamiye Medresesi, Basra Nizamiye Medresesi en çok bilinen Nizamiye Medreselerinin birkaçıdır. Esas olarak hepsi Nizamiye Medresesi adı altında toplanmıştır. Osmanlı devleti büyük bir devletti ve o dönemde medreseler oldukça önemli bir yere sahipti. Nizamiye Medresesi hakkında bilgi almaya devam etmek istiyorsanız, geniş kapsamlı bir araştırma yapabilirsiniz.