Özellikle korona virüs pandemisi döneminde tüm dünya çapında yürütülen çok sayıda aşı çalışmaları ile tekrar gündeme İnsan Üzerinde Deney Suçu nedir? Bu suçun oluşması için gereken koşullar nelerdir? Hangi durumlarda ceza verilir? İşte merak edilen yönleri ile İnsan üzerinde deney suçu…
İnsan Üzerinde Deney Suçu
Bu suç 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu 90. Maddesi kapsamında düzenlenmiştir ve esas olarak mağdurun rızasına aykırı olarak ya da rızanın kanuni çerçevede belirlenen usul ve koşullarda alınmaması sebebi ile geçersiz duruma gelmesinden dolayı, insan üzerinde bilimsel deney yapılmasıyla oluşur.
İnsan Üzerinde Deney Suçu Yasal Düzenlemesi
İnsan üzerinde deney suçu, Türk Ceza Kanunu’nun Vücut Dokunulmazlığına Karşı Suçlar başlıklı ikinci bölümü içerisinde 90. Madde de düzenlenmiştir.
“(1) İnsan üzerinde bilimsel bir deney yapan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.(2) İnsan üzerinde yapılan rızaya dayalı bilimsel deneyin ceza sorumluluğunu gerektirmemesi için; a) Deneyle ilgili olarak yetkili kurul veya makamlardan gerekli iznin alınmış olması, b) Deneyin öncelikle insan dışı deney ortamında veya yeterli sayıda hayvan üzerinde yapılmış olması,c) İnsan dışı deney ortamında veya hayvanlar üzerinde yapılan deneyler sonucunda ulaşılan bilimsel verilerin, varılmak istenen hedefe ulaşmak açısından bunların insan üzerinde de yapılmasını gerekli kılması,d) Deneyin, insan sağlığı üzerinde öngörülebilir zararlı ve kalıcı bir etki bırakmaması,e) Deney sırasında kişiye insan onuruyla bağdaşmayacak ölçüde acı verici yöntemlerin uygulanmaması,f) Deneyle varılmak istenen amacın, bunun kişiye yüklediği külfete ve kişinin sağlığı üzerindeki tehlikeye göre daha ağır basması,g) Deneyin mahiyet ve sonuçları hakkında yeterli bilgilendirmeye dayalı olarak açıklanan rızanın yazılı olması ve herhangi bir menfaat teminine bağlı bulunmaması, gerekir”
Hükümlerine yer verilmiştir.
İnsan sağlığını koruma ve hastalıklara çare bulma amacı ile hareket eden tıp biliminde meydana gelecek yeniliklerin uygulanma alanı insandır ancak bu konuda yapılacak çalışmalar da tamamen kontrol dışı bırakılamaz. Bu bağlamda madde düzenlemesi ile insanlar üzerinde tıbbi deney ve deneme yapılması cezalandırılırken ancak belirli koşulların varlığı altında rızaya dayalı olarak bu tıbbi deneylerin yapılmasına ise olanak tanınmıştır.
İnsan Üzerinde Deney Suçunun Cezai Yaptırımı
İnsan üzerinde yasada belirlenen koşullara ve yazılı rızaya dayanmaksızın bilimsel bir deney yapan kişiye, bir yıldan üç yıla dek hapis cezası verileceği TCK madde 90 kapsamında düzenlenmiştir.
İnsan Üzerinde Deneyde Ceza Sorumluluğu Oluşmaması
TCK 90. Maddesi 2. Fıkrasına göre, İnsan üzerinde gerçekleştirilen rızaya dayalı bilimsel bir deneyin ceza sorumluluğunu gerektirmemesi içinse;
Öncelikle deneyle ilgili olarak yetkili kurul ya da makamlardan gerekli izinlerin alınmış olması gerekir.Yine söz konusu deneyin öncelikle insan dışı deney ortamlarında ya da yeterli sayıda hayvan üzerinde yapılmış olması gerekir.İnsan dışı deney ortamlarında ya da hayvanlar üzerinde yapılan deneyler sonucunda ulaşılan bilimsel verilerin, varılmak istenen hedefe ulaşmak açısından bunların insan üzerinde de yapılmasını gerekli kılması gerekir.Söz konusu deneyin, insan sağlığı üzerinde öngörülebilir zararlı ve kalıcı bir etki bırakmaması gereklidir.Deney esnasında kişiye insan onuruyla bağdaşmayacak ölçüde acı verici yöntemlerin uygulanmaması gerekir.Deney ile varılmak istenen amacın, bunun kişiye yüklediği külfete ve kişinin sağlığı üzerindeki tehlikeye göre daha ağır basması gereklidir.Bahse konu deneyin mahiyet ve sonuçları hakkında yeterli bilgilendirmeye dayalı olarak açıklanan rızanın yazılı olması ve herhangi bir menfaat teminine bağlı bulunmaması, gerekir.
Bu koşulların tamamını karşılayan ve yazılı rızaya dayalı olarak insan üzerinde gerçekleştirilen bir bilimsel deney nedeni ile kimseye ceza verilemez.
Çocuk Üzerinde Bilimsel Deney
Türk Ceza Kanunu’nun 90. Maddesinin 3. Fıkrasında da çocuklar üzerinde yapılan bilimsel deneyin ceza sorumluluğunu gerektirmemesi içinse;
Yukarıda sayılan koşulların varlığı yanında ayrıca,
Yapılan deneyler sonucunda ulaşılan bilimsel verilerin, varılmak istenen hedefe ulaşmak açısından bunların çocuklar üzerinde de yapılmasını gerekli kılması gerekir.Rıza açıklama yeteneğine sahip çocuğun kendi rızasının yanı sıra ana ve babasının ya da vasisinin yazılı muvafakatinin de alınması gereklidir.Deneyle ilgili gerekli izinleri verecek yetkili kurullarda çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanının da bulunması gerekir.
Hasta Üzerinde Tedavi Amaçlı Deneme
Bahse konu TCK 90. Maddenin 4. Fıkrasında ise, hasta olan insan üzerinde rıza olmaksızın tedavi amaçlı denemede bulunan kişinin, bir yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılacağı düzenlenmiştir.
Yine madde düzenlemesine göre bilinen tıbbi müdahale yöntemlerinin uygulanması ile sonuç alınamayacağının anlaşıldığı durumda, kişi üzerinde rızaya dayalı olarak yapılan ve bilimsel yöntemlere uygun tedavi amaçlı denemelerin ceza sorumluluğunu gerektirmeyeceği belirlenmiştir. Yine açıklanacak rızanın, yapılacak denemenin mahiyeti ve sonuçları hususunda yeterli bilgilendirmeye dayalı olarak ve yazılı olması gerekir. Ayrıca cezai anlamda sorumluluk doğmaması için tedavinin uzman hekimce hastane ortamında gerçekleştirilmesi gerekir.
İnsan üzerinde deney suçunda yargılama yapmak ile görevli ve yetkili mahkeme ise suçun işlendiği yer Asliye Ceza Mahkemesidir.