İklim nedir sorusuna kısa şekilde, herhangi bir bölgede çok uzun gözlemlerin ve araştırmaların sonunda elde edilen verilerin ortalamasıdır diyebiliriz. Bu veriler elde edilirken sıcaklık, yağış oranları ve nem gibi meteorolojiyi ilgilendiren konular dikkate alınır. Hava durumu ile ayrılan noktası da budur.
Hava durumunu günlük olarak tahmin etmek mümkündür ve günlük olarak değişiklik gösterebilmektedir. Fakat iklim konusuna baktığımız zaman durumların değişiklik göstermesi için çok uzun yıllara ihtiyaç duyduğunu görürüz.
Meteoroloji örgütünün yapmış olduğu açıklamaya göre bir iklimin değişmesi için en az otuz yıllık bir süreye ihtiyacı vardır. Bu değişim sürecini inceleyen kişiler, topladıkları veriler sonucunda yorumlarda bulunurlar. Bu konuyu inceleyen bilim dalına Paleoklimatoloji denir.
İklim Nedir?
Uzun yıllar boyunca değişmeyen ortalama hava koşullarına iklim denir. Çok uzun zamandır görülmekte olan meteoroloji ile alakalı olan olayları tanımlayan terimdir. Bu kelime dilimize Arapçadan geçmiştir. Bir bölgenin iklimi hakkında net bir fikre sahip olmak için en az otuz yıldaki gözlem sonuçları olmalıdır.
Yükselti, denize olan mesafe, yer şekilleri bölgenin mevsim şartlarına doğrudan etkisi olan unsurlardan birkaç tanesi olarak sıralanabilir.
Bu saymış olduğumuz faktörlerden farklı olarak dinamik olarak isimlendirilen etmenler de bulunmaktadır. İklimi etkileyen bu etmenlere okyanus akıntıları ve rüzgarlar örnek verilebilir.
İklim Türleri Nelerdir?
İklim; soğuk, sıcak ve ılıman olmak üzere 3 adet türden meydana gelmektedir. Her birinin kendi içerisinde farklı kollara ayrıldığını görmekteyiz. Farklı coğrafyalarda farklı şekillerde oluşan iklim türleri, zaman içerisinde de dünyanın sıcak dengesinin değişmesiyle farklılaşma sürecine girmişlerdir.
Sıcak İklim Nedir?
Kış mevsiminin yumuşak geçtiği ve yaz aylarının da bölgeye göre yağışlı veya kurak geçtiği bir iklim çeşididir. Yıllık ortalama sıcaklık bir bölge içinde yüksek derecede hissedilir. Birbirinden farklı özelliklere sahip 4 farklı türü bulunur. Her biri dünya üzerinde farklı bölgelere hitap ederler. Ekvator çizgisinin 10 meridyen kuzey ve güneyinde hissedilir. Bu türler şunlardır;
TropikalÇöl İklimiEkvatoralMuson
Tropikal, diğer adı ile savan ikliminin 10-20 kuzey ile güney enlemlerinde rastlanmaktadır. Ortalama sıcaklığın 20 derece olduğu görülmektedir. Yaz mevsiminde genellikle yağış görülürken kışın kurak geçtiği bilinmektedir. Yağış rejimi yaz aylarında oldukça düzenlidir.
Muson iklimine Asya kıtası nın bir kısmında rastlanmaktadır. Çöl iklimi ise dinamik yüksek basınç denilen basınçların hakimiyeti altında olan bölgelerde bulunmaktadır. Ekvatoral ikliminin de 10-10 kuzey ve güney enlemleri arasında rastlandığını görmekteyiz. Yıllık sıcaklık ise ortalama olarak 25 derece civarındadır.
Ilıman İklim Nedir?
Ormanlık alanların ve tundraların yoğunlukta olduğu bölgelerde yaşanan iklim çeşididir. Dünya nüfusunun %50 ye yakın kısmı bu kuşakta yaşar. Çünkü yaşam için el verişli ve uygun bir mevsimsel süreci vardır. İsminden anlaşılacağı üzere mevsimler ılıman geçmektedir. Ne çok soğuktur ne de çok sıcaktır. Farklı tarzlarda, ve türde hissedilmektedir. Hissedilen bu türler şunlardır;
OkyanusalStepAkdenizKarasal
Okyanusal iklime etki eden en önemli faktörler sıcak su akıntıları ve batı rüzgarları diyebiliriz. Bitki örtüsü deyince de akla ilk olarak iğne yapraklı ormanlar gelmektedir. Stepe ise daha çok suya yakın olmayan iç kısımlarda rastlanmaktadır.
Akdeniz iklimi, daha isminden de anlaşıldığı üzere çoğunlukla Akdeniz kıyılarında olduğu gözlemlenmektedir. Bu bölgelerde yazın oldukça sıcak ve kurak bir şekilde geçmektedir.
Soğuk İklim Nedir?
Büyük bir kısmı buzullar ile kaplı mevsimsel kuşağı içermektedir. Rusya’nın kuzeyi, Kanada ve Antartika bölgeleri soğuk iklimin etkisi altındadır. Soğuğun çok daha sert geçtiği bu alanlarda insan nüfusu seyrektir. Canlılar genelde kalın tüylüdür. Bitki çeşitliliği yok denecek kadar azdır. Buzul kısımlarda bitkiye dair bir alan bulunmamaktadır. Güneş ışınlarının dar açı ile düştüğü bölgelere sahiptir.
Soğuk iklim türleri ise kendi içerisinde üçe ayrılmaktadır. Bunlar; kutup, tundra ve yüksek dağ iklimleri olarak sıralanabilir. Bu bölgelerde sıcaklık oldukça düşüktür. Örneğin kutup ikliminin sıcaklığı ortalama -40 derecedir.
İklim Elemanları Nelerdir?
“İklim elemanları nelerdir?” sorusu da konu ile alakalı merak edilen sorular arasındadır. İklimi oluşturan birçok eleman mevcuttur. Bu elemanlar aynı zamanda bizim hayatımızı da etkisi altına almaktadır.
Sıcaklık
En önemli eleman olarak nitelendirebileceğimiz ortalama sıcaklık, bir diğer elemanlar olan basınç, nemlilik, rüzgar gibi faktörleri de etkileyebilmektedir. Günlük yaşantımızda sıcaklık ve ısı kavramlarını birbirine karıştırsak da bunlar farklı anlamlara gelen terimlerdir. Isı, bir cisimdeki potansiyel enerjiye verilen isimken, sıcaklık ise o enerjinin açığa vurulmuş halidir diyebiliriz. Sıcaklığın, termometre ismi verilen alet aracılığı ile ölçümü yapılmaktadır.
Dünya gereken ısının büyük bir çoğunluğunu Güneş sayesinde elde etmektedir. Volkanlar da bu ihtiyaca cevap verseler de Güneş kadar katkı sağlamamaktadırlar.
Güneş’in yaymakta olduğu ışınların yalnızca iki milyonda biri Dünya’ya kadar gelebilmektedir. Ulaşan tüm ışınlarında ısınmada kullanıldığını söylemek doğru değildir.
Dünya’ya ulaşmakta olan ışınların enerjilerini yüzdelik dilim üzerinde göstermek gerekirse;
%25’lik kısmı Atmosferden geri dönerek uzaya geri yansımaktadır.Diğer %25’lik kısım Atmosferin içerisine dahil olarak gökyüzünün şu anki rengini almasını sağlamaktadır.%15 oranındaki bir kısmı ise Atmosfer içerisinde bulunan gazlar tarafından tutulup gönderilmesi engellenmektedir.%8’inin yeryüzü ile temas edince yine uzaya yansıması gerçekleşir.En son kalan %27’lik kısmı ise yeryüzünün ısınmasına yardımcı olmaktadır.
Okyanus Akıntıları
Okyanus akıntıları da sıcaklığı etkileyen en önemli unsurlar arasında yer almaktadır. Bu akıntılar bulundukları okyanusun sıcaklıklarını gittikleri okyanuslara götürmektedirler. Bu da haliyle Dünya’nın sıcaklık dağılımına doğrudan etki etmektedir. Kutuplardan başlayarak ekvatora doğru ilerleyen akıntılara soğuk su akıntıları ismi verilmektedir. Eğer akıntı Ekvatordan başlayıp kutuplara doğru hareket halinde ise o zaman da sıcak su akıntıları ismi verilmektedir.
Ülkemizin hiçbir okyanus ile kıyısı bulunmadığı için bu akıntılar Türkiye’yi doğrudan etkisi altına almamaktadır.
Nemlilik
Suyun gaz haline dönüşmüş biçimine nem ismi verilmektedir. Önemli iklim elemanları arasında yer alan nemin, Güneş’ten ulaşmakta olan ısıyı tutma görevi bulunmaktadır. Havada bulunan nemin miktarı birçok faktöre bağlı olarak değişiklik gösterebilmektedir. Bunlar; yer şekilleri, sıcaklık, su kaynağı ve yükseklik olarak sıralanabilir.
Türkiye’yi göz önünde bulundurduğumuz zaman, özellikle Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde nem oranının oldukça yüksek olduğunu görürüz. Dünya geneli düşünüldüğünde ise, muson, ekvatoral ve ılıman okyanusal iklimlerin hakim olduğu bölgelerde nem oranının çok daha yüksek olduğunu görmekteyiz.
Rüzgarlar
Rüzgarlar, bilindiği üzere ilk meydana geldikleri bölgede hakim olan sıcaklık ve nemlilik durumunu başka bölgelere taşımakla görevlidirler. Buna bağlı olarak kuzey yarım kürede yer alan kuzeyden gelen rüzgarlar sıcaklığın düşmesine sebep olmaktadır. Güney yarım küreye baktığımızda ise kuzey yönlü rüzgarların sıcaklığı artırıcı etkisinin olduğunu görürüz.
Basınç ve Nem
Barometre adı verilen alet ile ölçümü yapılan basınç, Atmosferin meydana geldiği gazın yeryüzüne yaptığı baskı sonucu ortaya çıkmaktadır. Basıncı etkileyen bazı faktörler bulunmaktadır. Bunlar;
Dinamik EtkenlerYükseltiYerçekimiSıcaklık
Bitki Örtüsü
Doğada bulunan doğal bitki örtülerinin içerisinde çok fazla su bulunmaktadır. Bu sebeple ormanlık veya ormanlığa yakın bir yerin havasının ısınması da soğuması da zaman almaktadır. İklim şartları da buna göre değişiklik göstermesine neden olur. Ormanlık bir yerde sıcaklık farkı diğer bölgelere nazaran çok daha azdır.