Son dönemde birçok kurum ve şirket, pandemi döneminde işten çıkarma yasağı istisnalarından biri olan Kod 29 ile işten çıkarma yöntemine başvurmaktadır. İşçilerin sözleşmelerinin işveren tarafından fesih edilmesine yasak getiren ve kamuoyunda ‘ İşten Çıkarma Yasağı ’ olarak bilinen uygulama, pandemi sürecinde işçiler için önemli bir güvence konumunda bulunmaktadır. Fakat bazı yöneticiler, Kod 29 ile işten çıkarma yöntemini tercih etmekte ve çalışan siciline bu bilginin not edilmesine neden olmaktadır. Kod 29 ile iş akdinin sonlandırılması çalışan için tazminat ve işsizlik ödeneği alamamasına neden olmaktadır.
4857 sayılı İş Kanunu’na 16 Nisan 2020 tarihinde eklenen Geçici 10. madde ile iş ya da hizmet sözleşmeleri için, ahlak ve iyi niyet kurallarına uyulmayan haller, iş ya da hizmet sözleşmelerinde sürenin sona ermesi, işin sona ermesi veya işyerinin faaliyetinin sona ermesi halleri dışında, üç ay süre ile işveren tarafından fesh edilme yasağı getirilmişti. Daha sonra Cumhurbaşkanı kararı ile işten çıkarma yasağının uzatılmasına karar verilmiş ve en son olarak 17 Ocak 2021 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan Cumhurbaşkanlığı kararı ile işverenlerin sözleşme fesih yasakları iki ay süre ile daha uzatılmıştı.
Hala uygulanmakta olan bu iş ya da hizmet sözleşmelerinin fesih yasağı, pandeminin sebep olduğu ekonomik zorlukların aşılabilmesi adına çalışanlar için büyük bir güvence oluşturuyor. Ancak bu işten çıkarma yasağının istisnası olan durumlarda bulunuyor. Bu anlamda işten çıkarmanın en önemli istisnası durumunda olan ‘ Kod 29 nedir ? Kod 29 ile işten çıkarma ne demektir ? Kod 29 maddeden işten çıkarılan işçi ne yapmalı ?
Kod 29 – Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Davranışlar
Pandemi sürecinde halen uygulanmaya devam eden işten çıkarma yasağının en önemli istisnası durumunda olan ‘Kod 29’ ise, işçilerin ‘ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan davranışlarda” bulundukları gerekçesi ile iş akitlerinin feshedilmesi anlamına geliyor.
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) işten ayrılış kodları arasında yer alan 29 kodu, iş ya da hizmet sözleşmesinin, işverence işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan davranışları nedeniyle fesih edilmesine karşılık geliyor. Bu kapsamda işverenin, işçisini bu kod ile işten çıkarabilmesi için, İş Kanunu madde 25/II bendi kapsamında ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri ise;
İş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri için gerekli vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek, yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek işçinin işvereni yanıltması,İşçinin, işveren yahut bunların aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler sarf etmesi veya davranışlarda bulunması, yahut işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnatlarda bulunması,İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması,İşçinin işverene yahut onun ailesi üyelerinden birine yahut işverenin başka işçisine sataşması, işyerine sarhoş yahut uyuşturucu madde almış olarak gelmesi ya da işyerinde bu maddeleri kullanması,
İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması,İşçinin, işyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi,İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki iş günü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü, yahut bir ayda üç iş günü işine devam etmemesi,İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi,İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması olarak sayılmıştır.
Yani işverenin, işçisini Kod 29 ile çıkarabilmesi için, işçinin bu sayılan fillerden birini işlemesi gerekmektedir. Ancak pandemi sürecinde bu işten çıkarma yasağına istisna olan durumun işverenler tarafından kötüye kullanıldığına dair iddialar ise oldukça yaygın olarak dile getirilmektedir.
Kod 29 Numaralı Kod ile İşten Çıkarılma Sonucu İşçi Haklarında Büyük Kayıp
Kod 29 ile yani ahlak ve iyi niyete aykırı davranış nedeni ile iş ya da hizmet sözleşmeleri sonlandırılan işçiler, kıdem tazminatlarını ve ihbar tazminatlarını alamadıkları gibi bu kod ile çıkarılan işçiler işsizlik maaşı ödeneği dahi alamamaktadırlar.
Bu nedenle pandemi süreci boyunca Kod 29 nedeniyle işten çıkarma tehditlerinin çoğalması, eğer bu kod haksız yere uygulanmışsa hem işçileri yasal hakları noktasında önemli derecede mağdur etmekte, hem de bu işçilerin yeni bir iş bulması konusunda da zorluklarla karşılaşmalarına sebep olmaktadır. Çalışma hayatına böylesine bir leke sürülen çalışan, yeni bir iş bulmakta da zorluk çekmektedir.
Haksız Kod 29 Maddeden İşten Çıkarılan İşçi Ne Yapmalı
Pandemi sürecinde çıkarılma yasağının da istisnası durumunda bulunan Kod 29 ile işten çıkarmalara karşılık, bu şekilde işten çıkarılan işçiler, haklarında gösterilen gerekçenin geçerli olmadığını iddia ediyorlarsa kendilerine fesih bildiriminin yazılı olarak tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde bağlı oldukları işverene karşı iş mahkemelerinde işe iade davası açma hakkına sahiptirler. (İşe iade davası ve zorunlu arabuluculuk konusunda daha ayrıntılı bilgiye ise yine sitemizde 22 Temmuz 2020 tarihinde yayınlanan “ İşe İade Davası Nedir ? Hangi Koşullarda ve Nasıl Açılır? ” başlıklı yazımızdan ulaşılabilir)Bu şekilde açılacak işe iade davasında, işçinin iş ya da hizmet sözleşmesinin geçerli bir nedene dayalı olarak fesih edildiğini ispat yükü ise işverene aittir.Ancak işten çıkarılan işçi, iş sözleşmesinin feshinin başka bir nedene dayandığını iddia ederse bu iddiasını ispat etmekle yükümlü olacaktır. Açılan bu dava ile işçinin haklılığının tespiti durumunda, işçi işe iade ya da ihbar ve kıdem tazminatı gibi haklı alacaklarını işverenden talep edebilecektir.
Kod 29 ile ilgili örnek olay: Kod 29 ile İşten Çıkarılan PTT İşçisi Neden İsyan Etti?