Çalışma saatleri ve fazla çalışma ile ilgili düzenlemeler 4857 sayılı İş Kanunu’nda düzenlenmiştir. Bu yasanın 63. Maddesine göre, bir işçinin çalıştığı süre normal şartlarda haftada 45 saattir. Aksine bir kararlaştırma yapılmazsa bu süre haftanın günlerine eşit olarak dağıtılır. Tarafların anlaşması ile haftalık çalışma süresi, çalışılan günlere, günde 11 saati aşamayacak şekilde farklı farklıda dağıtılabilir.Yer altı maden işleri alanında çalışan işçiler için ise çalışma süresi, günde en fazla 7,5 saat, haftada ise en fazla 37,5 saattir.
Fazla Çalışma ile Fazla Sürelerle Çalışma Farkı
Fazla çalışma, 4857 sayılı İş Kanunu 41. Madde 1 fıkrasında belirlenen çerçevede haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Aynı Kanunun 41. Madde 3. Fıkrasında ise fazla çalışmadan ayrı olarak fazla sürelerle çalışma düzenlenmiştir. Fazla çalışma haftalık 45 saati aşan çalışmaları karşılarken, haftalık çalışma süresi olarak 45 saatin altında bir süre kararlaştırılmış ise bu süre ile 45 saat arasındaki fazladan çalışma ise fazla sürelerle çalışma olarak adlandırılır.
Bir örnek ile açıklamak gerekirse haftalık çalışma süresi 40 saat olarak belirlenen bir iş yerinde 40 saatten sonra 45 saate kadar yapılan fazla çalışmalar “fazla sürelerle çalışma” olarak isimlendirilirken, haftalık 45 saati aşan fazla çalışma süreleri ise “fazla çalışma” ya da “ fazla mesai” kavramlarıyla karşılanır.
Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?
Fazla mesai ücreti hesaplaması 4857 sayılı İş Kanunu’nun 41/2 maddesinde düzenlenmiştir. Fazla çalışma için ödenecek ücret, normal saatlik ücretin%50 fazlası olarak çalışan işçiye ödenir. Fazla sürelerle çalışmada ise aynı kanunun 41/3 maddesine göre bu oran normal saatlik ücretin yüzde yirmi beş fazlasıdır.
Fazla mesai hesaplama, haftalık çalışma saatine göre belirlenir. Günlük çalışma süresindeki çalışma aşılmaları da ancak haftalık 45 saati geçerse fazla çalışma olarak kabul edilir.Ancak günlük olarak çalışma süresi ise 11 saat ile sınırlıdır. Gece çalışma saatleri ise günde 7,5 saatten fazla olamaz. Bu sürelerin aşılması da günlük bazda fazla çalışma sayılır ve fazla çalışma ücreti yine işçiye ödenir.Yer altında çalışılan maden işlerinde görevli işçilere ancak zorunlu nedenlere ya da olağanüstü hallere dayanarak fazla çalıştırma yaptırılabilir ve bu durumda da normal saatlik ücretin yüzde yüz fazlası ödenir.Fazla mesai ücreti hesabında, çalışılan dönemdeki saatlik ücret esas alınır. Ancak yazılı deliller ile ispatı yapılmamış fazla çalışma ücretlerinde yaklaşık % 20 ile 30 arası hakkaniyet indirimi uygulamada yapılır.
Kimler Fazla Çalışma Ücreti Talep Edemez?
Çalıştıkları iş yerlerinde üst düzeyde yönetici olanlar, emir ya da talimat almayan işçilerin fazla çalışma ücreti isteme hakları bulunmaz. Ancak üst düzey yöneticide olsa bu işçiye talimat veren bir başka yönetici veya şirket ortağı bulunuyorsa bu durumda kişi fazla çalışma ücreti isteyebilir.
Fazla Çalışma Yükümlülüğü
Fazla çalışma noktasında İş Kanunu 41/7 madde uyarınca işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Fazla Çalışma Yönetmeliği 9. Maddesine göre bu onay her çalışma yılının başında alınır ve işçiye ait özlük dosyasında tutulur.
Fazla çalışmayı yazılı olarak kabul eden işçi, bu yönde gelen talebe uymazsa iş sözleşmesini işveren haklı neden ile feshedebilir. Fazla çalışmayı kabul etmeyen işçinin fazla çalıştırılması da işçi yönünden haklı neden oluşturur. Bu durumun istisnasını ise İş Kanunu 42. ve 43. Maddelerde düzenlenen zorunlu nedenle ya da olağanüstü hallerde fazla çalışmalar oluşturur.
Fazla Çalışma Karşılığı İzin
Eğer işçi arzu ederse fazla çalışma ücretini İş Kanunu 41/4 maddesi uyarınca izin olarak da kullanabilir. Bu durumda altı ay içerisinde ve ücretinde kesinti yapılmaksızın işçi izin hakkını kullanabilir.
Fazla Çalışma Ücretinin İspatı
Fazla çalışma süresini işçi, iş yerine giriş çıkış belgeleri, iş yeri kayıtları, iç yazışmalar gibi yazılı deliller yanında yazılı belge olmadığı durumlarda tanık ile de ispat edebilir.
İspat yönünden önemli bir konu ise ücret bordrolarıdır. Eğer işçi bir ihtirazı kayıt yani çekince koymadan fazla çalışma yapıldığını gösteren ücret bordrosunu imza ederse başkaca bir fazla çalışma ücreti isteyemez. Bu durumun aksini işçi ancak yazılı bir delil ile ispat edebilir. İşçinin ücret bordrosunda ihtirazı kaydı var ise bu durumda fazla çalışma tanıkta dahil her türlü delil ile ispat edilebilir.
Fazla Çalışma Yasakları
Maden ocaklarında, gece çalışmalarında, kablo döşeme, tünel inşaatı, kanalizasyon gibi yer veya su altında yapılan çalışmalarda fazla mesai söz konusu değildir. 18 yaşından küçük olanlara, sağlığı fazla çalışmaya elvermeyenlere, yeni doğum yapan ya da çocuk emziren işçilere de fazla çalışma yaptırılamaz.
Fazla Çalışma Ücreti Zaman Aşımı
Fazla çalışma ücretlerinin talep edilmesinde beş yıllık zaman aşımı süresi vardır. Bu bağlamda fazla çalışmanın gerçekleştiği tarihten başlayarak beş yıllık süre içerisinde fazla çalışma ücreti talebi yapılmalıdır.
Fazla mesai ücreti nasıl heplanır, kaç saati aşan çalışmalar fazla mesai olarak adlandırılır, kişinin ne kadar çalılması halinde kaç saat fazla mesaiye girer ve haftalık çalışma süresini aşan kaç saatlik fazla çalışmalar fazla çalışma olarak adlandırılır. Aylık çalışma süresi ne kadardır, normal çalışma süresinden farklı olarak mesai nasıl hesaplanır, ne kadar fazla çalışma yapılır ve fazla mesai nasıl anlaşılır gibi soruların cevaplarını vermeye çalıştık.