Birçok kişi için hangi doğum kontrolü yöntemi tercih edeceğini seçmek, oldukça kafa karıştırıcı olabilmektedir. Haplardan, implantlara kadar birçok farklı seçim yapılabilmektedir.
Öncelikli bazı soruları cevaplamak ve bu konuda kişinin kendini tanıması gereklidir.
Doğum kontrolünü ne kadar etkili istediğinizCinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmanın sizin için ne derece önemli olduğuDoğum kontrolü için kolaylık ve maliyetinin ne derece önemi varCinsel zevkiniz, doğum kontrol yöntemi tercihinizi ne kadar etkiler.
Peki hangisi sizin için en iyi doğum kontrolü yöntemi, doğum kontrolü yöntemi seçerken nelere dikkat edilmeli? Bu yöntemlerin bilimselliği var mı? gibi birçok soruya, bu yazımızda yanıt bulabilirsiniz.Şu unutulmamalıdır.
Doğum kontrol yöntemleri , tipik kullanım sırasında ölçülebilen bir etkinliğe sahiptir. Yöntemlerin gerçek kullanım esnasında tutarsızlık ve yanlış kullanımlar da içinde olmak üzere ne derece etkili olduğunu göstermektedir.
En Etkili Doğum Kontrol Yöntemleri
1 – Tüp İmplant Yöntemi
En etkili doğum kontrol yöntemleri ( gebelik önleyici yöntemler ) arasında; %100 etkili olan tüp implantlar bulunmaktadır. Tüp implantlar, ameliyat gerektirmeyen operasyonlardır. Küçük metal yaylar ya da süngerler, hamileliği önlemek veya bloke etmek için, vajina içine yerleştirilir.
Vajina içine yerleştirilen tüp implantlar, serviks ve uterus boyunca yönlendirilmektedir. Metal ya da silikon yapıya sahip olan implantlar, yara dokusunun fallop tüplerini oluşturmasına olanak tanırken, aynı şekilde bloke işlemini de görür. Birkaç ay içinde skar doku oluşur ve yumurtalar, döllenmek için fallop tüpü tarafına geçemezler.
%100 etkili olan yöntem kalıcıdır ve ameliyat gerektirmez. Doğum kontrolü yöntemlerinde oldukça etkili bir uygulama olan implantlarda;
STD koruması yoktur.
Etkisini göstermesi için cinsel aktivitede birkaç ay erteleme yapılmalıdır.
Enfeksiyon riski yükselebilir.
2 – Vazektomi Ameliyatı (Meni Kanalı ameliyatı) Yöntemi
Erkeklerin kalıcı şekilde doğum kontrol seçeneği olarak kullanılan vazektomi ameliyatı, testislerin cerrahi operasyonla kapatılması anlamına gelir. Etki etme oranı %100 olan yöntemde kalıcılığının dışında, STD koruması yoktur ve hemen etki göstermez.
3 – Tüp Ligasyonu Yöntemi
Kalıcı gebelikten korunma yöntemlerinden biri de tüp ligasyonu’dur. Tüplerin bağlanması anlamına gelen tüp ligasyonu, hiçbir şekilde çocuk sahibi olmak istemeyen kadınlar için idealdir.
Yumurtlamanın gerçekleşmemesi için, fallop tüplerinin bloke edilmesi, bağlanması ya da cerrahi operasyonla tamamen yok edilmesi anlamına gelir. %100 etkili ve kalıcı bir yöntem olan tüp ligasyonu için ameliyat gereklidir ve STD koruması yoktur.
4 – Rahim İçi Aygıt (RİA) Yöntemi
Rahim içi aygıt (RİA) yöntemi, %99 etkili olan bir yöntemdir. T şeklinde bir cihazın, doktor tarafından uterusa yerleştirilmesiyle yapılır. Birkaç yıl boyunca hamile kalmayı önler.
Bakır ve hormonal RİA’lar, spermin yumurtaya ulaşmasını engeller. RİA ile yumurtalar yumurtalıklardan ayrılmadığı gibi servikal mukus kalınlaşarak, yumurta ve sperm bir araya gelmezler.
Mirena 5SkylaLiletta olmak üzere 3 tip hormonal RİA bulunmaktadır.
Tüm RİA tipleri etkilidir ve dönem kramplarının da azalmasına olanak tanır. Adetin yoğun geçmesini önler. STD koruması olmayan RİA’larda; yerinde çıkma riski bulunmaktadır. RİA takıldığında;
İlk olarak hafif ile orta derecede ağrı oluşabilir.İlk 3-6 aylık sürede lekelenmeler görülebilir.Mirena ve Skyla kullanıldığında ilk üç ayda düzensiz adet dönemleri oluşabilir.Bakır içeren ve 10 yıl gibi süre etkinliğini sürdüren ParaGard RİA ise, ağır dönemler ve kötü adet krampları oluşturabilmektedir.
5 – Doğum Kontrol İmplantı Yöntemi
En iyi doğum kontrol yöntemleri arasında doğum kontrol implantı hormon, progestin, yumurtaların, yumurtalıklardan ayrılmasını önler ve vücutla uyumlu şekilde çalışır. Yumurtalıklarda kalan yumurtalar, spermin etkisinden uzaklaşır.
Küçük kibrit çöpü boyutunda bir cihaz olan doğum kontrol implantı, kolun bir bölgesine deri altına, uyuşturularak yerleştirilir. 4 yıl ve sonrasında, istenilen bir zamanda, yine doktor tarafından çıkarılmalıdır.
Neredeyse yüzde yüze yakın olan yöntem, %99.95 oranında etkilidir ve uzun ömürlüdür. Emzirme döneminde de kullanılabilen yöntemin STD koruması olmadığı gibi, ilk 6-12 ay boyunca düzensiz âdet kanamaları görülebilir.
6 – Doğum Kontrol Çekimi Yöntemi (Depo-Provera)
Etkili doğum kontrol yöntemleri arasında bulunan ve %94 etkili olan yöntemlerden biri de doğum kontrol çekimi yani Depo-Provera’dır. Hormonal bir enjeksiyon olan yöntem, 3 ay boyunca hamileliğe izin vermez.
Bu yöntemi kullananlar, her 12 haftada bir kere kol ya da kalçadan Depo-Provera hormonal enjeksiyon yaptırmalıdır. Enjeksiyon sayesinde yumurtalar, yumurtalıklardan çıkmaz ve servikal mukus kalınlaşır.
Ancak doğum kontrol çekiminin bazı yan etkileri de bulunmaktadır:
Düzensiz âdet kanamasıHassas göğüslerKilo almada farklılıklarBaş ağrısıBulantıVajinanın tahriş olmasıCinsel isteksizlikSaç dökülmesi ya da saçların daha fazla çıkmasıDepresyon
7 – Vajinal Halka (NuvaRing) Yöntemi ( Rahim içi araç)
Esnek bir yapıya sahip olan vajinal halka, östrojen ve progestin hormonlarını içermektedir. Hamileliğin engellenmesi için vajina içine takılan halkanın kullanımı oldukça kolaydır.
Kullanımı sırasında %91 oranında etkili olan halka; yumurtaların yumurtalıktan ayrılmasını önleyerek, servikal mukusun kalınlaşmasını sağlar. Ancak bu yöntemin bazı yan etkileri de bulunmaktadır.
Göğüslerde hassaslıkCinsel isteksizlikDönemler arası kanamaVajinada tahrişMide bulantısı ve kusmaVajinal halkada bazı durumlarda, ender de olsa daha ciddi yan etkiler de görülmektedir.Safra taşlarıKalp kriziKan pıhtılarıKaraciğerde tümörCilt ve gözlerde sararmaMenstrüel krampları azaltan yöntemde STD koruması yoktur.
8 – Yama Yöntemi
Doğum kontrol yöntemleri arasında bulunan ve %91 oranında etkili olan doğum kontrol yama yöntemi, hormonal bir yöntemdir. Bandaj gibi incedir ve doğum kontrol haplarının içeriğinde bulunan hormonlar bulunmaktadır.
Yöntem, bir hafta boyunca cilde uygulanır. Kalçada, mide üstünde, kolun üst dış kısmında ya da sırt derisinde kullanılabilir. Bu bölgelerin bir tanesinde kullanıldığında bölgenin çevresine losyon, yağ gibi ürünler sürülmemelidir.
Yöntem 3 hafta süreyle haftalık olarak değiştirilmeli ve dördüncü haftada yama kullanımı bırakılmalıdır. Yama sayesinde, yumurtalar yumurtalıkta kalır ve servikal mukusun kalınlaşması sağlanır.
Yama yöntemi de tıpkı vajinal halka gibi hafif ve nadir de olsa ciddi yan etkileri bulunan bir doğum kontrol yöntemidir.
Hafif yan etkiler arasında
Bulantı ve kusmaCinsel isteksizlikGöğüs bölgesinde hassasiyetDönemler arasında kanamaCiltte tahriş
Nadir olarak görülen ciddi yan etkiler arasında
Cilt ve göz sararmasıKan pıhtılarıİnmeYüksek tansiyonSafra taşlarıKaraciğer tümörleriKalp krizi
Yama yöntemi , menstrüel krampları azalttığı gibi, haftada sadece 1 kere üç hafta uygulanmalıdır. Dördüncü hafta kullanımı bırakılmalıdır. Bunun yanında STD koruması olmayan yöntem, sadece doktor tarafından verilecek reçete ile alınıp kullanılmaktadır.
Az Etkili Doğum Kontrolü Yöntemleri
1 – Doğal Aile Planlaması Yöntemi
Düşünülebilecek her aile planlaması, cerrahi yöntemlerle, ilaçlarla ya da cihazlarla gerçekleştirilecek diye bir kural yoktur. Doğum kontrolünün en eski ve bilinen yöntemi doğal aile planlaması olarak hala geçerliliğini korumaktadır.
Doğal aile planlamasının kullanılabilmesi için, kadının ne zaman doğurganlığının ön plana çıkacağını hesaplaması ve buna göre davranması gerekir. Bir kadın; yumurtlama dönemine girmeden önceki beş günde ve yumurtlama günü ve yumurtlamadan bir ya da iki gün sonra korunma yöntemlerini kullanmadan cinsel ilişkide bulunursa hamile kalır.
Bir kadının, ne zaman hamile kalabileceğini hesaplaması için birkaç yöntem bulunmaktadır.
Bazal vücut sıcaklığının ölçülmesiServikal mukusun izlenmesi Doğum Kontrol Takvim Yöntemi
Gibi yöntemler, bir kadının ne zaman hamile kalabileceğini hesaplayabileceği yöntemlerdir. Kullanılan en bilindik yöntem takvim yöntemi, kadınların adet döngülerinin takip edilmesi için kullanılan bir takvimdir.
Doğal aile planlaması tipik kullanım ile %76 oranında doğum kontrolünde etkili bir yöntemdir. Herhangi bir ilaç ya da tıbbi müdahalenin yapılmadığı bu yöntemde, STD koruması olmaması, döngünün kaydının eksiksiz tutulması, düşük etkinlik oranı dezavantajları olarak nitelendirilebilir.
2 – Spermisit Yöntemi
Spermlerin ölmesi ve yumurtanın döllenmemesi için kullanılan spermisit kimyasallar; köpük, krem, jöle ve film formlarında bulunmaktadır. Cinsel aktivite gerçekleştirilmeden önce, vajina bölgesine yerleştirilerek, spermin hareket etmesi önlenmiş olur.
Spermisit sayesinde, serviks bloke edilir ve sperm hareket edemeyeceğinden, yumurtalara ulaşması da engellenmiş olur. Ancak bu yöntem tek başına değil, diğer doğum kontrol yöntemleriyle birlikte kullanılmalıdır.
Spermisitler, tipik kullanım şekliyle %72 oranında etkili olmaktadır. Düşük maliyeti ve kolay kullanımı sayesinde tercih edilmektedir. Emzirme döneminde kullanılabilen spermisitler; STD koruması olmadığı, erkek cinsel organını ve vajinayı tahriş etme özelliği bulunduğu ve tek başına kullanıldığında etkisi düştüğü için, dikkatli kullanılmalıdır.
3 – Erkek ve Kadın Prezervatifleri Yöntemi
Geleneksel doğum kontrol yöntemleri arasında kadın ve erkek prezervatifleri gelmektedir. Erkek prezervatifleri farklı formlarda olabilmektedir. Kondom olarak da bilinen prezervatifler, sperm ve yumurta arasında bir bariyer oluşturmaktadır.
Erkek prezervatifleri tipik kullanımında %82 etkili olmaktadır. Kullanımı kolay ve cinsel hayatı renklendirdiği için tercih edilmektedir. Diğer doğum kontrol yöntemleriyle beraber kullanılabilir.Erkek prezervatifleri tek kullanımlık olması, doğum kontrolü ve sağlık açısından her cinsel ilişkide kullanılması gereklidir. Ancak diğer kontrol yöntemlerine göre çok da etkili bir yöntem değildir.
Kadın prezervatifleri, cinsel aktiviteden en az 8 saat önce vajinaya yerleştirilmelidir. Tipik kullanımı ile %79 etkili olan kadın prezervatifi; güvenli basit ve kullanışlıdır. Diğer yöntemlere göre doğum kontrolünde fazla etkili olmayan kadın prezervatifi; vajina, vulva, anüs ya da penisin tahriş olmasına neden olabilmektedir.
4 – Ertesi Gün Hapları Yöntemi
Doğum kontrolü yöntemleri arasında, ertesi gün hapları ya da diğer adıyla acil doğum kontrol hapı bulunmaktadır. Acil kontrasepsiyon olarak düşünülmesi gereken bu tür haplar, korunmasız yapılan cinsel aktivitenin ardından kullanılmalıdır.
Bu haplar, yüksek miktarda hormon içerir ve cinsel aktivite sonrasında 72 saat içinde kullanılmalıdır. Kullanılan acil kontrasepsiyonlardan biri de Bakır T RİA yöntemidir. Bu yöntemde hormon yoktur. T RİA’da T şeklinde bir sarmal vardır ve spermin yumurtalara temas etmesi önler.
Ertesi gün haplarının etki oranı, cinsel ilişki sonrasında 72 saat içinde kullanıldığında %89 etkiliyken, Bakır T RİA ise %99 etkili olmaktadır.
Tüm doğum kontrolü yöntemleri uygulanırken uzman hekim tarafından öneri ve uygulama yapılması gereklidir. Bu noktada kişisel verilerin korunması kanunu gereğince hasta bilgilerinin güvenli bir şekilde saklanması gereklidir.
Ayrıca tüp bebek ya da kısırlık tedavisi sürecinde de aile bireylerinin güvenilir ve uzman bir hekim ile çalışmaları önemlidir. Erkek doğum kontrol yöntemleri , erkek doğum kontrol hapı , doğum kontrol yöntemleri spiral , yeni doğum kontrol yöntemleri , doğum kontrol yöntemleri fitil , doğum kontrol yöntemleri iğne ve geleneksel doğum kontrol yöntemleri arasından hangisinin seçileceği kişisel bir karardır. Bu nedenle çiftin birlikte vermesi ve birbirine saygı duyması gereklidir.