Yıldızların sahip olabilecekleri büyükleri anlayabilmek gerçekten insan hafızasının sınırlarını zorluyor. Bu yazımızda şu ana kadar çeşitli yöntemlerle hesaplanarak keşfedilen en büyük yıldızları sizlere aktaracağız. Bu işe öncelikle yörüngesinde bulunduğumuz Güneş’in büyüklüğü ile başlayalım.
Sistemine dahil olduğumuz güneşin çapı yaklaşık 1,4 milyon km’dir. (Tam olarak 1 Milyon 391 bin 016 km) Bu büyüklüğü ile Güneş, dev yıldızlar arasında bulunan yıldızlara göre oldukça küçük sayılabilecek bir sarı cüce olarak kabul ediliyor. Büyüklük açısından bakılacak “çap” dışındaki bir diğer ölçüt olan “kütle” açısından bakıldığında ise Güneşin kütlesi Dünya’nın kütlesinden 330 bin kat büyüktür.
Kütle açısından farkı daha iyi anlamak için sistemimizde bulunan Jüpiter ve Satürn gezegenlerine bakmak ileride yıldızların çap ve kütlelerini anlamak adına faydalı olacaktır. Satürn sahip olduğu 116 bin 664 km çap ile Jüpiter’in çapına (139 bin 822 km) oldukça yakın. Ancak iki gezegen arasındaki kütlesel farka bakıldığında Satürn, yalnızca Jüpiter’in kütlesinin 0,3’üne denk geliyor.Bu açıklamalar ışığında öncelikle kütlesel açıdan büyük yıldızlara bakalım;
Evrende Yer Alan Dev yıldızlar
Eta Carinae
Güneş sistemimizden yaklaşık 7500 ışık yılı uzaklıkta bulunan yıldız sisteminde yer alan Eta Carinae, Güneş’in yaklaşık 120 katı daha büyük kütleye sahip. Ancak bu yıldız büyük kütlesine karşın kendini bir arada tutmakta oldukça zorlanıyor. Her yıl uzaya 500 dünya kütlesine denk gelecek gaz üflemek suretiyle zayıflıyor. Şu an süpernova aşamasında olan bu yıldız hesaplamalara göre 3 milyon yıl sonra, şimdikinden 100 kat daha güçlü bir hipernovaya dönüşerek patlayacak. ( Kütleden ayrı olarak Eta Carine çap bakımından ise Güneş’ten 150 kat büyüktür)
En Büyük Kütleli Yıldız R136A1
163 bin ışık yılı uzağımızda Büyük Macellan Bulutu içerisinde bulunan R136a1, Güneş’in kütlesinin tam 315 katına ulaşıyor. Bu yıldızın keşfine dek evrendeki en ağır yıldızın kütlesinin Güneş’in kütlesinin en fazla 150 katına erişebileceği yönünde yerleşik bir kanı bulunuyordu. Bu yıldız ile çok daha fazla kütleye sahip yıldızlar olabileceğini de gördük.
Çaplarına Göre Dev Yıldızlar
Şimdi bir de dev yıldızlara çaplarına göre bakalım, bu aynı zamanda en büyük yıldız sınıflandırmasında da ana kriter olarak kabul görür.
Betelgeuse
Sistemimizden yaklaşık 694 ışık yılı mesafede Orion takım yıldızında yer alan bu kırmızı süper dev yıldız yapılan hesaplamalara göre Güneş’in çapının 950 ile 1200 katı büyüklüğe sahip. Yıldız hareketleri nedeni ile tam çapı ölçülemiyor.
Westerlund1-26
Bizden yaklaşık 11 bin 500 ışık yılı uzaklıkta Westerlund 1 yıldız kümesinde bulunan kırmızı süper dev Westerlund1-26, çap olarak Güneş’in yaklaşık 1530 katına ulaşıyor.
VX Sagiratti ve V354 Cephei
Bu iki dev yıldızın hesaplanan çap boyutları ise sistemimizin yıldızı olan Güneş’ten yaklaşık 1520 kat büyüklüğe erişiyor.
RW Cephei
Dünyamızdan yaklaşık 3500 ışık yılı uzaklıkta bulunan Cepheus Takım Yıldızı’nda bulunan turuncu hiper dev RW Cephei çap büyüklüğü ile Güneş’in 1535 katına kadar ulaşıyor. Bilinen evrende yıldızların çapı açısından en büyük üçüncü yıldız olarak kabul ediliyor.
WOH G64
Bize 168 bin ışık yılı uzaklıkta Büyük Macellan Bulutu’nda yer alan kırmızı süper dev WOH G64’ün tespit edilen çapı Güneş’in çapının 1540 katına ulaşıyor. Bilinen evrende çap bakımından en büyük ikinci bir yıldız olarak listede yer alıyor.
VY Canis Majoris
Son yapılan keşiflere dek bilinen evrenin en büyük yıldızı unvanını uzun süre koruyan ve sistemimizden 3900 ışık yılı uzaklıktaki Büyük Köpek Takımyıldızı içerisinde bulunan kırmızı süper dev VY Canis Majoris’in çapı, Güneş’in çapından yaklaşık 1420 kat daha büyük bir yıldızdır.
Bilinen Evrenin En Büyük Yıldızı UY Scuti
Dünyamızdan yaklaşık 9500 ışık yılı uzaklıktaki, Scutum Takımyıldızı içinde bulunan UY Scuti’nin çapı, Güneş’in çapının 1708 katına ulaşıyor. Yaklaşık 1,4 milyon km çapa sahip Güneş ile kıyaslandığında UY Scuti’nin çapı 2,64 milyar km’yi buluyor. Bu çap uzunluğu, Dünya ile Güneş arasında bulunan uzaklığın 16 katına denk geliyor. (Bu çap büyüklüğü ile dev yıldız UY Scuti’nin içine yaklaşık 5 milyar Güneş, Güneş’in içerisine ise yaklaşık 1 milyon Dünya sığabilir)
UY Scuti 2,64 milyar km çapı ile yaklaşık 2 milyar km çapında bulunan VY Canis Majoris’ten çap olarak büyük olmasına karşın VY Canis Majoris, UY Scuti’den yüzde 70 daha fazla ağırlığa sahip bulunuyor. (VY Canis Majoris, Güneş’ten çap olarak 1420 kat büyük olsa da kütle bakımından yalnızca Güneş’ten yaklaşık olarak 20 kat büyük)
Bu büyüklüklerin daha iyi anlaşılabilmesi için yapılan bir hesaplamayı da burada belirtmekte fayda var. Saatte 900 km/saat hızla yol alan bir uçağın VY Canis Majoris yıldızının çevresini dolaşabilmesi için aralıksız geçmesi gereken süre tam olarak 1,100 yıl sürüyor.
Bu aşamaya kadar bilinen evrendeki tespit edilen en büyük yıldızları sıraladık ancak 93 milyar ışık yılı çapında bulunan gözlemlenebilir evrende elbette daha büyük yıldızların olacağı da kesindir. Ancak şu ana kadar yapılan hesaplamalar ile genleşme etkisi ve yerçekimi de gözetilerek en büyük yıldızın Güneş’ten en çok 2600 kat ( 3,6 milyar km çap) fazla çapa sahip olabileceği belirtiliyor.
Son olarak belirtelim ki yine de hiçbir yıldızın, evrenin şu ana dek tespit edilen en büyük tekil gökcismi olan NGC 1277 Kara Deliğinin boyutlarına erişmesi düşünülemez. Bu kara delik 17 milyar Güneş kütlesine sahip olarak, sistemimizden 238 milyon 100 000 ışık yılı uzaklıktadır ve Merceksi Galaksisinin merkezinde yer alıyor.
Bu kadar büyük yıldızlarla ilgili detaylı bilgi almak için bu mart yazımızdaki videolarada bakabilirsiniz.