Cumhuriyet savcısı nedir? Türkiye’de mahkeme bulunan her il ve ilçede, yine o il ya da ilçenin ismi ile birlikte anılan bir de Başsavcılık teşkilatı yer alır. Başsavcılık teşkilatının en önemli çalışanlarından bir tanesi ise Cumhuriyet savcılarıdır. Bu yazımızda Cumhuriyet Savcısı denir, ne iş yapar, görev ve yetkileri nedir, nasıl Cumhuriyet savcısı olunur gibi merak edilen soruların yanıtlarını sizler için bir araya getirdik…
Cumhuriyet Savcılığının Tarihsel Gelişimi | Cumhuriyet Savcısı Nedir?
Cumhuriyet öncesi dönemde yani Osmanlı Devleti’nde savcılık teşkilatının ilk ortaya çıkışı 1839 yılında yayınlanan Tanzimat Fermanı sonrasına kadar uzanır. 1858 ve 1864 yıllarında yapılan yasal düzenlemeler ile müddeiumumilik (savcılık) teşkilatına ilişkin hükümler yer alsa da müddeiumumilerin (savcıların) görev ve yetkileri ayrıntılı olarak açıklanmamıştır.
Osmanlı Devleti’nin ilk Anayasası olan 1876 tarihli Kanun-i Esasi’de ise ceza işlerinde bir müddeiumumilik (savcılık) teşkilatı bulunacağı açık olarak yer almıştır.
Cumhuriyet sonrasında ise 05.05.1926 tarih ve 825 sayılı “Ceza Kanununun Mevkii Mer’iyete Vaz’ına Müteallik Kanun” ile bugünkü savcılık kurumunun temelleri atılmıştır. Bu kanunun 28. Maddesinde, “Her asliye mahkemesi nezdinde bir müddeiumumi ile lüzumu kadar müddeiumumi muavini bulunur” denilmek suretiyle savcılık teşkilatının esası ortaya konulmuştur.
Sonraki süreçte ise Cumhuriyet savcısı nedir kavramı ortaya çıkmıştır. Müddeiumumiler Cumhuriyet savcısı, müddeiumumi muavinleri de Cumhuriyet savcı yardımcısı unvanını almışlardır. En son olarak 24.02.1983 tarihli 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu ile Cumhuriyet Savcısı unvanı Cumhuriyet Başsavcısı, Cumhuriyet Savcı Yardımcısı unvanı da Cumhuriyet Savcısı şeklinde değiştirilmiş ve böylece Cumhuriyet Savcı Yardımcısı unvanı da kullanımdan kaldırılmıştır.
(Ancak 23.6.2022 tarih ve 7413 sayılı Kanun’un 21. Maddesi ile, 01.01.2023 tarihinden sonra sınav kazanan hakim ve savcı adayları, hakim ve savcı yardımcısı sıfatı alacaklar ve böylelikle 01.01.2023 tarihinden itibaren savcı yardımcılığı da tekrar yürürlüğe girecektir.)
Cumhuriyet Savcısının Görev ve Yetkileri Nelerdir?
Peki, Cumhuriyet savcısı nedir ve ne gibi görevleri vardır? Adli kolluğun (polis, jandarma ve sahil güvenlik gibi) adli yönden amiri konumunda bulunan Cumhuriyet savcılarının görevleri ise şu şekilde sayılabilir;
- Bir suç şikayeti, ihbarı ya da haberini alan Cumhuriyet savcısı, söz konusu olayla ilgili kamu davası açılıp açılmayacağı yönünden soruşturma yürütür.
- Cumhuriyet savcısı, yasal mevzuat gereği yargılama faaliyetlerini kamu adına izleme, bunlara katılma (duruşmalara katılım gibi) ve gerektiğinde de kanun yollarına başvurma görev ve yetkisine de sahiptir.
- Yine Cumhuriyet savcısı kesinleşen ceza mahkemesi karar ve ilamlarının yerine getirilmesine yönelik işlemleri yapmak ve izlemekle de görevlidir.
Cumhuriyet savcısı nedir? Yani bir başka ifade ile 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu düzenlemeleri de göz önüne alınarak Cumhuriyet savcısı, ihbar ya da başka bir şekilde bir suçun işlendiğine dair izlenim veren bir durumu öğrenir öğrenmez, kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştırmaya başlar ve bu amaçla doğrudan doğruya ya da emrindeki adli kolluk görevlileri aracılığı ile her türlü araştırmayı yapar.
Cumhuriyet savcısı maddi gerçeğin ortaya çıkarılabilmesi ve de adil bir yargılamanın yapılabilmesi amacıyla şüphelinin aleyhine ve lehine olan tüm delilleri toplar ve bu şekilde hem kamunun hem de şüphelinin haklarını korur.
Eğer toplanan deliller, bir suçun işlendiği konusunda yeterli şüpheyi oluşturuyorsa, Cumhuriyet savcısı bir iddianame düzenlemek suretiyle ilgili mahkeme nezdinde kamu davasını açar. Cumhuriyet savcısı tarafından düzenlenen iddianame, ilgili ceza mahkemesi tarafından kabul edilirse kamu davası açılmış olur ve kovuşturma (yargılama) evresi başlar.
Eğer soruşturma evresi bitiminde, kamu davası açmaya yetecek şüpheyi oluşturacak kadar delil elde edilemezse ya da kovuşturma olanağı bulunmazsa (örneğin şüpheli ölmüşse) bu kez Cumhuriyet savcısı kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verir.
Cumhuriyet Savcısı Nedir? Cumhuriyet Savcısı Olma Koşulları Nelerdir?
Cumhuriyet savcı nedir kısmında da belirttiğimiz gibi herkesin bu görevi yapabilmesi mümkün değildir. Cumhuriyet savcısı olabilmek için Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak, dört yıllık Hukuk Fakültesinden mezun olmak, kamu haklarından yasaklı olmamak, yapılan sınav ve mülakatlarda başarılı olmak ve ayrıca eğitim ve adaylık sürecini de başarı ile tamamlamak gereklidir.
Cumhuriyet Başsavcılıklarına Suç Duyurusu Yapma Yöntemi Nasıldır? sorusuna yanıt arıyorsanız bu yazımız ilginizi çekebilecektir.