Akıl sağlığının yerinde olmadığı sanık ve dava durumlarında alınan bir karar türü olan Gözlem Altına Alma nedir ? Gözlem altına alma koşulları nelerdir? Ülkemizde hangi durumlarda bu tür bir güvenlik tedbiri alınmak zorundadır?
Akıl hastalığı ya da zayıflığı, kusur ehliyetini yani cezai sorumluluğu ortadan kaldıran yahut zayıflatan haller arasında bulunur. Konuyu daha iyi özetlemek adına 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu madde 32 düzenlemesine bakacak olursak, “Akıl Hastalığı” başlıklı madde metninde;
“TCK Madde 32- (1) Akıl hastalığı nedeniyle, işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamayan veya bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneği önemli derecede azalmış olan kişiye ceza verilmez. Ancak, bu kişiler hakkında güvenlik tedbirine hükmolunur.(2) Birinci fıkrada yazılı derecede olmamakla birlikte işlediği fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneği azalmış olan kişiye, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine yirmi beş yıl, müebbet hapis cezası yerine yirmi yıl hapis cezası verilir. Diğer hallerde verilecek ceza, altıda birden fazla olmamak üzere indirilebilir. Mahkûm olunan ceza, süresi aynı olmak koşuluyla, kısmen veya tamamen, akıl hastalarına özgü güvenlik tedbiri olarak da uygulanabilir.”
Düzenlemeleri yer alır.
Peki, suç işlediği yolunda kuvvetli şüphe bulunan şüpheli ya da sanığın akıl hastalığı bulunup bulunmadığının tespitini sağlayacak bir hukuki müessese olan Gözlem Altına Alma nedir ? Hangi koşullarda ve nasıl uygulanır? İşte konuya dair tüm ayrıntılar…
Ceza Muhakemesi Hukukunda Gözlem Altına Alma Nedir
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu 74. Maddesinde ayrıntılı olarak düzenlenen “Gözlem Altına Alma”, kanun maddesi içinde;
“Fiili işlediği yolunda kuvvetli şüpheler bulunan şüpheli veya sanığın akıl hastası olup olmadığını, akıl hastası ise ne zamandan beri hasta olduğunu ve bunun, kişinin davranışları üzerindeki etkilerini saptamak için; uzman hekimin önerisi üzerine, Cumhuriyet savcısının ve müdafiin dinlenmesinden sonra resmî bir sağlık kurumunda gözlem altına alınmasına, soruşturma evresinde sulh ceza hâkimi, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından karar verilebilir”
Şeklinde tanımlanmıştır. Bu düzenlemeden de anlaşılacağı üzere en basit tanımı ile Gözlem Altına Alma, şüpheli ya da sanığın akıl hastalığı bulunup bulunmadığı, var ise ne zamandan beri hasta olduğu ve bu hastalığın kişinin davranışları üzerindeki etkilerinin saptanması amacıyla hürriyeti kısıtlanarak resmi bir sağlık kurumunda gözlenmesidir.
Gözlem Altına Alma Kararı Hangi Hallerde Verilir?
Özü itibariyle bir koruma tedbiri olan gözlem altına alma kararına ancak;
Şüpheli ya da sanığın akıl hastası olup olmadığının tespiti,Şüpheli ya da sanık akıl hastası ise, ne zamandan beridir hastalığının devam ettiğinin tespiti,Şüpheli ya da sanık akıl hastası ise, akıl hastalığının kişinin davranışları üzerindeki etkisinin tespiti
Amaçları ile başvurulabilir. Bu sınırlı sayıda sayılan amaçlar dışında bir kişi 5271 sayılı CMK 74. Maddesi kapsamında gözlem altına alınamaz.
Gözlem Altına Alma Kararının Koşulları Nelerdir?
Mahiyeti itibariyle kişiyi hürriyetinden yoksun bırakan bir tedbir olması nedeniyle gözlem altına alma kararı verilmesi sıkı koşullara bağlanmıştır. Bu kapsamda, gözlem altına alınma kararı verilebilmesi için;
Şüpheli ya da sanığın fiili işlediği hususunda kuvvetli şüphe bulunması,Uzman bir hekimin önerisi (şüpheli ya da sanığı bizzat muayene ederek açıklanmalı),Cumhuriyet savcısının ve şüpheli ya da sanık müdafiinin dinlenilmesi,
Koşullarının bir arada bulunması gerekir. Gözlem altına alma kararına soruşturma evresinde sulh ceza hakimi tarafından, kovuşturma evresinde ise mahkeme tarafından karar verilir.
Bu tedbirde özellikle dikkat edilmesi gereken husus ise kişinin akıl hastalığı bulunup bulunmadığı, var ise ne zamandan beri sürdüğü ve bunun kişinin davranışları üzerindeki etkisinin tespitinde son çare olarak başvurulmasıdır. Eğer gözlem altına alınmadan örneğin muayene ile bu sayılan hususların tespiti mümkün ise öncellikle o yolla tespitin yapılması gerekir.
Yine belirtelim ki hakim ya da mahkeme tarafından gözlem altına alınma kararı verilmeden önce şüphelinin ya da sanığın bir müdafii bulunmak zorundadır. Müdafii bulunmuyorsa hakim ya da mahkemenin talebi üzerine şüpheli ya da sanığa baro tarafından bir müdafii atanır. Gözlem altına alma kararı verilmeden önce Cumhuriyet savcısı ile şüpheli ya da sanığın müdafiinin dinlenilmesi de yasal zorunluluktur.
Gözlem Altına Alma Süresi Nedir
Gözlem altına alma süresi ise üç haftayı geçemez. Ancak bu sürenin yetmeyeceğinin tespiti halinde resmi sağlık kuruluşunun talebi ile her seferinde üç haftayı geçmemek koşulu ile ek süreler verilebilir. Ancak bu sürelerin toplamı da üç ayı geçemez. Ayrıca gözlem altına alma kararına karşı itiraz mümkündür ve itiraz kararın yerine getirilmesini durdurur.