Bir suç şüphelisi ya da sanığın kimliğinin yani kim olduğunun tespiti için (suçu işleyen olup olmadığının belirlenmesi, fail tespiti) kendisinin ya da fotoğrafının, suçun mağduruna veya tanıklara gösterilmesi işlemine “teşhis” adı verilir.

Teşhis İşlemi Niçin Yapılır?

Teşhis işleminin gerçekleştirilmesindeki amaçlar ise şu şekilde belirtilebilir;

• Suç şüphelisi ya da sanığın kimliğinin belirlenmesi yani ortaya çıkarılması için,
• Suç şüphelisi ya da sanığın, işlenen suçun gerçek faili olup olmadığı hususunun tespiti için teşhis işlemi gerçekleştirilir.

Teşhis İşleminin Yasal Dayanağı Nedir?

Özellikle soruşturma aşamasında başvurulan teşhis işleminin yasal dayanağı ise 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu (PVSK) Ek-6 madde de yapılan düzenlemedir. Madde metnine göre teşhis;

“Polis, olaydaki failin, gözaltına alınan şüpheli ile aynı kişi olup olmadığının belirlenmesi bakımından zorunlu olması halinde, Cumhuriyet savcısının talimatıyla teşhis yaptırabilir”

Hükmü ile yasal dayanağa bağlanmıştır. Maddenin devam fıkralarında ise teşhis işleminin nasıl yaptırılacağı ayrıntılı olarak belirlenmiştir.

Teşhis İşlemi Nasıl Yaptırılır?

Teşhis, esasen soruşturma aşamasında başvurulan ancak Yargıtay tarafından kıyas yolu ile kovuşturma aşamasında da yaptırılabileceği kabul edilen bir işlemdir.

Teşhis işlemi aynı zamanda bir delil tespit işlemi niteliğinde bulunduğundan mağdur, müşteki, şüpheli ya da sanık tarafından istenebileceği gibi soruşturma makamlarının istemleri doğrultusunda da gerçekleştirilebilir.

Yargıtay kararlarında da açıkça belirlendiği üzere soruşturma aşamasında teşhise tabi tutulacak kişinin öncelikle gözaltına alınması gerekir. Yani bir başka ifade ile soruşturma evresinde gözaltına alınmayan kişi teşhis işlemine tabi tutulamaz.

Soruşturma aşamasında teşhis işlemi, suçu işlemiş gerçek failin şüpheli şahıs olup olmadığının tespiti amacı ile Cumhuriyet savcısının emir ve talimatı ile yaptırılabilir. Soruşturma aşamasında kolluk güçleri (polis, jandarma ya da sahil güvenlik) Cumhuriyet savcısının talimatı olmaksızın kendiliklerinden bu işlemi gerçekleştiremezler.

Teşhis işleminde uyulması gereken usul ise;

• Teşhis işlemine başlamaksızın, öncelikle teşhise katılacak (yani teşhisi yapacak) kişinin ifadesinin alınması gerekir. Bu anlamda teşhise katılacak yani teşhisi yapacak kişinin ya olayın mağduru ya da tanığı olması gerekir. Teşhis yapacak mağdur ya da tanığın teşhis işleminden önce alınan ifadesinde, faili tarif eden beyanları tutanağa bağlanır. Yani bu ifade de mağdur ya da tanık; failin boy, kilo, yaş, giyim, saç rengi, yüz şekli, ses ya da uzuvlarından yer alan belirgin özellikleri açıklamalıdır.
• Teşhis işlemine tabi tutulacak şüpheli ile birlikte teşhis edilecek kişilerin birden fazla olması gerekir ve bu kişiler yan yana dizilerek, mağdur ya da tanığa gösterilir. Bu anlamda teşhise tabi tutulan kişilerin öncelikle aynı cinsten olması ve yine aralarında boy, kilo, yaş, görünüm, giyim gibi özellikler bakımından benzerlik bulunması gereklidir.
• Teşhisi yapacak kişinin (mağdur ya da tanık),  teşhis işlemine tabi tutulan kişiler tarafından görülmemesi gerekir.
• Teşhis işlemine tabi tutulacak kişilerin her birisinde, teşhis esnasında bir numara bulundurulur. Bu şekilde teşhisi yapan kişi de bu numarayı söyleyerek (örneğin 6 numaralı kişiyi teşhis ettim gibi) teşhisi gerçekleştirir.
• Yine teşhis işleminin en az iki kez tekrarlanması gerekir ve teşhis yapacak kişiye, şüphelinin teşhis işlemine tabi tutulacak kişiler arasında bulunmama ihtimali olduğu da hatırlatılır. İkinci teşhiste, kişilerin yerleri ve numaraları da değiştirilir. Bu yapılanlardaki amaç teşhis yapacak kişinin (mağdur ya da tanık) sağlıklı bir teşhis yapıp yapmadığını tespite yöneliktir.
• Teşhis işlemine tabi tutulanların, bu işlem esnasında birlikte fotoğrafları çekilerek ya da görüntüleri kayda alınarak soruşturma evrakına eklenir. Teşhis işleminin yazılı olarak yapılması gerektiğinden teşhis tutanağı da düzenlenir.

Bu noktada belirtelim ki, tanıklıktan çekinme hakkına sahip olan mağdur ya da tanık, teşhis yapmaya zorlanamaz.

Fotoğraftan Teşhis Nasıl Yapılır?

Yine şüpheli ya da sanığın fotoğrafı üzerinden de teşhis işlemi yaptırılabilir. Fotoğraftan teşhis işleminde de öncelikle teşhisi yapacak mağdur ya da tanığın olayla ilgili ayrıntılı şekilde ifadesi alınmalıdır. Bu ifadede yine failin fiziksel özellikleri hakkındaki bilgilerinde yer alması gerekir.

Fotoğraftan teşhis işleminde, teşhis yaptırılacak fotoğraf sayısının birden çok olması zorunludur. Tek bir fotoğraf üzerinden ya da aynı kişiye ait farklı fotoğraflar üzerinden teşhis işlemi yaptırılamaz. Teşhis edilmesi için mağdur ya da tanığa gösterilecek değişik kişilere ait fotoğrafların aynı büyüklükte ve özellikte olmaları da gereklidir.