Çeşitli vesilelerle adını oldukça sık duyduğumuz “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi” nedir? Ne zaman kabul edilmiştir? Hangi ülkeler açısından bağlayıcıdır? İşte, tüm merak edilen yönleri ile insan hakları konusundaki en temel kaynaklar arasında yer alan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)…
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Nedir?
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (European Human Rights Convention), İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinde yer alan medeni ve siyasal hakları güvence altına almak amacı ile 4 Kasım 1950 tarihinde Avrupa Konseyi Üyesi olan devletlerin dışişleri bakanları tarafından İtalya’nın başkenti Roma’da imza altına alınmış ve 3 Eylül 1953 tarihinde yürürlüğe girmiş, insan hakları alanında temel ve oldukça önemli bir sözleşmedir.
Avrupa Konseyi Nedir?
Avrupa Konseyi, Birleşik Krallık, İrlanda, Fransa, İtalya, Danimarka, Belçika, İsveç, Norveç, Hollanda ve Lüksemburg tarafından 5 Mayıs 1949 tarihinde imzalanan anlaşma ile kurulmuştur. Konseyin merkezi Fransa’nın Strasbourg kentinde bulunmaktadır.
Türkiye’de aynı yıl yani 1949 yılında sözleşmeyi imzalayarak Avrupa Konseyi’ne üye olmuştur. Türkiye, Yunanistan’la birlikte Konsey kurulduktan sonra konseye ilk katılan üye ülkeler olduğu için ‘Kurucu Üye’ statüsüne sahiptir. Günümüzde, Avrupa Konseyi’nde 47 üye ülke bulunmaktadır.
Türkiye Sözleşmeyi Ne Zaman İmzalamıştır?
Avrupa konseyi üyesi olan devletler tarafından imzalanan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni Türkiye, ilk imza tarihi olan 4 Kasım 1950 tarihinde imzalamıştır.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi daha sonra 10 Mart 1954 tarihinde 6366 sayılı Onay Kanunu ile Meclis tarafından onaylanmış ve 19 Mart 1954 tarihinde 8662 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Sözleşmenin onay belgeleri ise 18 Mayıs 1954 tarihinde “Avrupa Konseyi Genel Sekreterliği’ne” sunulmuştur.
Bu belgelerin sunulması ile birlikte AİHS, Türkiye bakımından da bu tarih itibariyle yürürlüğe girmiştir. Türkiye 28 Ocak 1987 tarihinde ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) Bireysel Başvuru hakkını kabul etmiştir. AİHM’in zorunlu yargı yetkisini de 28 Ocak 1990 tarihinde tanımıştır.
AİHS’de güvence altına alınan haklar zaman içerisinde, sonraki yıllarda yürürlüğe giren ek protokoller ile daha da genişletilmiştir. Ancak genişleme yalnızca protokolleri de onaylayan ülkeler açısından geçerlidir.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 59 maddeden ve daha sonra eklenen ek protokollerden oluşmaktadır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) denetim organı ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)’dir.
AİHS ile Koruma Altına Alınan Temel Hak ve Güvenceler
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin, birinci bölümünde temel hak ve özgürlükler yer alır. AİHS’e taraf olan ülkeler, kendi yetki alanları içinde yaşayan ve bulunan herkesin, bu hak ve özgürlüklerden tamamıyla yararlanmalarını sağlamakla yükümlüdürler.
AİHS’in ikinci bölümü ise “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)’in” kuruluşuna, yapısına ve de yetkilerine ilişkindir.
Sözleşmenin üçüncü bölümünde ise çeşitli hükümler yer alır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde (AİHS) yer alan temel haklar ve güvenceler ise şu şekildedir;
AİHS Madde 2 “Yaşam Hakkı”,AİHS Madde 3 “İşkence Yasağı”,AİHS Madde 4 “Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağı”,AİHS Madde 5 “Özgürlük ve Güvenlik Hakkı”,AİHS Madde 6 “Adil Yargılanma Hakkı”,AİHS Madde 6/2 “Masumiyet Karinesi”,AİHS Madde 6/3 “Savunma Hakkı”,AİHS Madde 7 “Kanunsuz Ceza Olmaz İlkesi”,AİHS Madde 8 “Özel ve Aile Hayatına Saygı Hakkı”,AİHS Madde 9 “Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü”,AİHS Madde 10 “İfade Özgürlüğü”,AİHS Madde 11 “Toplantı ve Dernek Kurma Özgürlüğü”,AİHS Madde 12 “Evlenme Hakkı”,AİHS Madde 13 “Etkili Başvuru Hakkı”,AİHS Madde 14 “Ayrımcılık Yasağı”AİHS Madde 15 ise olağanüstü halin varlığı durumunda yükümlülüklerin nasıl askıya alınabileceğini düzenlemiştir. Ancak bu durumda dahi yaşam hakkı, işkence yasağı, kölelik yasağı ile kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkeleri askıya alınamaz.