Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi yani AİHM, temel insan hak ve özgürlüklerinin korunması ve bu konudaki ihlallerin tespiti amacı ile oluşturulmuş uluslararası niteliğe sahip bir yargı kuruluşudur. Peki, AİHM’ne hangi hakların ihlali durumunda ve nasıl başvuru yapılabilir? Konu ile ilgili merak edilenler…
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi yani AİHS, imza ile taraf olan devletler tarafından da tanınmış ve koruma altına alınmış hakların ve özgürlüklerin belirlendiği bir insan hakları belgesidir. Bu temel belge yani AİHS, aynı zamanda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM) yargı yetkisinin de sınırlarını belirler.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile Koruma Altına Alınan Haklar
İnsan haklarına saygı yükümlülüğü (AİHS madde 1 )Yaşam hakkı ( AİHS madde 2)İşkence yasağı ( AİHS madde 3)Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı ( AİHS madde 4)Özgürlük ve güvenlik hakkı ( AİHS madde 5)Adil yargılanma hakkı ( AİHS madde 6)Cezaların yasallığı ilkesi ( AİHS madde 7)Özel hayatın ve aile hayatının korunması ( AİHS madde 8)Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü ( AİHS madde 9)İfade özgürlüğü ( AİHS madde 10)Dernek kurma ve toplanma özgürlüğü ( AİHS madde 11)Evlenme hakkı ( AİHS madde 12)Etkili başvuru hakkı ( AİHS madde 13)Ayrımcılık yasağı ( AİHS madde 14)
Olarak düzenlenmiştir.
Bu belirlenen haklar dışında ek protokoller ile koruma altına alınan diğer haklar ise;
1 Numaralı Protokolle belirlenen Mülkiyet hakkı, Eğitim hakkı, Serbest seçim hakkı,4 Numaralı Protokolle belirlenen Serbest dolaşım hakkı, Borç nedeniyle özgürlüğünden yoksun bırakılma hakkı, Serbest dolaşım hakkı, Vatandaşların ve Yabancıların toplu şekilde sınır dışı edilmeleri yasağı,6 Numaralı Protokolle Ölüm cezasının kaldırılması,7 Numaralı Protokolle iki dereceli yargılanma hakkı, adli hatalarda tazminat hakkı, aynı suçtan iki kez yargılanmama hakkı, eşler arasında eşitlik,12 Numaralı Protokolle de ayrımcılığın yasaklanması olarak belirlenmiştir.
Sözleşme (AİHS) ve ek protokollerde belirlenen hakların ihlal edildiğine dair başvurular ancak bu sözleşme ve protokolleri imzalayan ve bu şekilde AİHM yargı yetkisini tanıyan devletlere karşı ileri sürülebilir.
Türkiye, Avrupa Konseyinin kurucu üyeleri arasında bulunur. Ülkemiz, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin denetim sürecine yönelik bireysel başvuru hakkını 1987 yılında ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin zorunlu yargı yetkisini ise 1990 yılında kabul etmiştir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvuru Şartları
AİHM’e başvuru yapabilmek ve sözleşme ya da protokollerde belirlenen haklarından birinin ihlal edildiğinin tespitini isteyen gerçek kişi, tüzel kişi ya da topluluk kendi ülkelerinde iç hukuk yollarını tüketmiş olmalılardır. İç hukuk yollarının tüketilmediği durumlarda bu iç hukuk yollarının etkisiz olduğunu kanıtlayacak deliller belirtilerek yapılacak başvurularda (etkili bir iç hukuk yolu olmadığı durumlarda) Mahkeme (AİHM) tarafından kabul edilebilir.
Bir yargılama esnasında Sözleşmede (AİHS) ya da ek protokollerde belirlenen bir hakkın ihlali ileri sürülecekse, mahkeme karar ya da işleminden sonra iç başvuru yollarının tüketilmesi gerekir. Bu kapsamda itiraza tabi kararlar yönünden itiraz makamlarına gerekli başvuruların yapılması, istinaf ve temyize tabi kararlar yönünden bu yolların tüketilmesi ve en son aşama da Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru yolunun da tüketilmesi gerekir. Bu aşamalardan sonra sonuç alınamamış ise AİHM’e başvuru yapılabilir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvuru
Mahkemeye (AİHM) başvurular, Bireysel Başvuru Formu ile yapılır. Bu formun belirlenen esas ve usullere uygun doldurulması gereklidir. Aksi durumlarda başvurunun reddedilmesi sonucuyla karşılaşmak mümkündür.
Bireysel başvuru yapan kişi başvuru süreci içerisinde ölürse, ölenin mirasçıları başvuruyu devam ettirebilirler.
Türkçe doldurulabilir. Yalnız başvurunun kabul edilebilirlik kararından sonraki yazışmalar İngilizce ve Fransızca yürütülür.
AİHM Bireysel Başvuru Formu gerekli şekilde doldurulduktan sonra imzalanmalı, eklenecek belgeler var ise sıra numarası verilmesi, Nüfus cüzdan fotokopisinin eklenmesi gerekir. Bireysel başvuru formu ve ek belgeler delinmeden, zımbalanmadan, klasör ya da dosyalara takılmadan, belirlenen usulle zarfa konularak gönderilmelidir.
Bu kapsamda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Başvurularında kullanılacak posta adresi ise;
European Court Of Human Rigts, Council Of Europe, 67075 Starsbourg Cedex – FRANCE ‘dır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), bir temyiz makamı değildir, Kural olarak AİHM, başvurucunun ülkesindeki ulusal mahkeme kararlarını düzeltemez ya da bozamaz. Ancak var ise hak ihlalini tespit eder ve istenilmiş ise bir tazminata hükmeder.
Hak ihlallerinin tespiti durumunda belirlenen tazminat miktarının ödenmesi yükümlülüğü ile hak ihlali yasal mevzuattan kaynaklanıyorsa sözleşmeci devletin bu mevzuat değişikliklerini yapması, hak ihlali uygulamadan kaynaklanıyorsa gerekli önlemlerin alınması gerekir.
Anayasanın 90. maddesi ve sözleşmeci devletlerin yükümlülükleri göz önüne alındığında AİHM kararlarının yerine getirilmesi gereklidir.
Bonus: Videolu Anlatım
