Arabuluculuk kelimesini bir kez de olsa duymuşsunuzdur. Peki arabuluculuk nedir? Kimler Arabulucu Olabilir? Arabuluculuk Faaliyetine Egemen Olan İlkeler Nelerdir? İşte, detaylar!
Her Geçen Gün Alanı Genişleyen Arabuluculuk Nedir?
Kökenleri oldukça eskiye dayanan, dünyanın hukuki yönden gelişmiş birçok ülkesinde sistematik olarak uzun yıllardır işleyen Arabuluculuk kurumu, ülkemiz açısından da gerek kolaylığı, gerek taraflara sağladığı avantajlar, gerek hızlı çözüm yolu olarak ortaya çıkması ve gerekse de mahkemelerin iş yükünü azaltılması nedeniyle son yıllarda daha da fazla başvurulan dostane bir çözüm yoludur.
Arabuluculuk daha özet bir tanımla, meydana gelen uyuşmazlığın mahkeme dışında, hızlı ve de kesin bir şekilde çözümünü amaçlayan bir kurumdur.
6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununun 1. maddesinin 2. fıkrasında belirtildiği gibi “ancak tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş veya işlemlerden doğan özel hukuk uyuşmazlıklarının çözümlenmesinde uygulanır”
Yine aynı kanunda Arabuluculuk
“Sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, tarafların çözüm üretemediklerinin ortaya çıkması hâlinde çözüm önerisi de getirebilen, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyarî olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemi”
olarak tanımlanır.
Arabulucu Kimdir?
Yani daha özet bir tanımla Arabulucu, sistematik teknikler kullanarak görüşme ve müzakerelerde bulunma amacı ile tarafları bir araya getiren, tarafların karşılıklı olarak birbirlerini anlamalarını sağlayan ve bu yolla tarafların çözümlerini kendilerinin üretebilmesi amacıyla iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren kişidir. Arabulucu, taraflar çözüm önerisi getiremediklerinde taraflara çözüm önerisi de sunabilir.
Arabuluculuk, mesleğinde en az beş yıllık kıdeme sahip hukuk fakültesi mezunu olan, arabuluculuk faaliyetiyle ilgili temel bilgileri, müzakere ve uyuşmazlık yöntemleri, iletişim teknikleri, davranış psikolojisi ile teorik ve pratik bilgileri içeren eğitimleri tamamlayan ve bakanlık tarafından yapılan yazılı sınavda başarılı olan kişiler tarafından yerine getirilir. Arabuluculuk hukuk sistematiğimizde ihtiyari arabuluculuk ve dava şartı olarak nitelendirilen zorunlu arabuluculuk olmak üzere iki kısma ayrılır.
Zorunlu ve İhtiyari Arabuluculuk
Özel hukuk uyuşmazlıklarında, görüşme yoluyla çözüm bulabilmek için bir mahkemede dava açılmadan önce veya dava esnasında tarafların kendi istekleri ile arabulucuya başvurdukları durumları ihtiyari arabuluculuk olarak tanımlayabiliriz. Ayrıca dava açılmış işlerde Mahkemenin de tarafları arabuluculuğa davet etmesi mümkündür. Tarafların üzerinde serbest şekilde tasarruf edebilecekleri tüm özel hukuk uyuşmazlıklarında ihtiyari arabuluculuk ile çözüm aranabilir. Tarafların üzerinde serbest şekilde tasarrufta bulunabilecekleri uyuşmazlıklar ise genel anlamda kamu düzenini ilgilendirmeyen uyuşmazlıklar olarak tanımlanabilir.
Zorunlu Arabuluculuk ya da Dava Şartı Olan Arabuluculuk ise bazı iş hukuku ve ticaret hukuku uyuşmazlıklarında, dava açılmadan önce mutlak surette başvurulması gereken yoldur. Bu uyuşmazlıklarda dava açılmadan önce Arabulucuya müracaat şarttır. Bu kapsamda sayılabilecek ve zorunlu arabuluculuğa başvurulması gerekli bazı uyuşmazlıklar ise şunlardır.
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu 5/A maddesinde;
“Bu Kanunun 4 üncü maddesinde ve diğer kanunlarda belirtilen ticari davalardan, konusu bir miktar paranın ödenmesi olan alacak ve tazminat talepleri hakkında dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır”
hükmü ile belirlenen ticaret davaları ile 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu 3. maddesinde ise iş hukukuna dair fazla mesai ücreti, yıllık izin ücreti ve maaş gibi alacaklar ile kıdem ve ihbar tazminatı gibi uyuşmazlıklar konusunda dava açılmadan önce arabulucuya başvurmak zorunludur.
Bunun yanında Ceza davalarında, Nüfus kaydına dair davalarda, çocuğun velayeti ile ilgili davalarda, Aile içi şiddet konulu uyuşmazlıklarda, İş kazasının tespiti davalarında, İdari yargının alanına giren tam yargı ve iptal davalarında, Vergi hukukundan kaynaklı uyuşmazlıklarda ise Arabuluculuğa müracaat edilemez. Bu davalar Arabuluculuk faaliyetinin alanı dışında kalır.
Arabuluculuk Çalışma İlkeleri
Arabulucuya müracaat eden taraflar, süreci devam ettirme, sonuçlandırma ya da vazgeçme konusunda tamamen serbesttirler. Yine taraflar eşitlik ilkesi kapsamında bu çalışmalara katılırlar. Yine taraflarca aksine karar alınmadıkça arabulucu, bu faaliyeti esnasında kendisine sunulan ve elde ettiği bilgi, belge ve kayıtları gizli tutmak ile yükümlüdür.
Ayrıca arabuluculuk faaliyeti esnasında kanunda belirtilen beyan ve belgeler (Örneğin tarafların arabuluculuk görüşmesi sırasında ileri sürdüğü görüşler, önerileri, vaka ve iddia kabulleri gibi) daha sonra mahkemede ileri sürülemez. Bu yasak bilgi ve belgeler kanunen yasak olmasına karşın taraflardan birince mahkemeye sunulmuş olsa dahi, bu bilgi, belge ya da kayıtlar Mahkeme tarafından kurulacak hükme esas alınmaz. Arabulucu olarak görev yapan kişi bu faaliyetini bizzat, tarafsız, eşit ve özenle yerine getirmesi gerekir.
Arabuluculuk kurumu genel eğilim olarak, hukuk sistemimiz içerisinde her geçen gün daha çok ilgi gören ve uygulanma alanı genişleyen bir çözüm yoludur. Mahkemelerde uzun yıllar sürebilecek özel hukuk uyuşmazlıklarının çok daha hızlı, etkili, anlaşmaya dayalı ve kesin olarak çözümüne imkan veren Arabuluculuk, modern hukuk alanındaki önemli bir kurumdur.