Hak ihlali sorununun önüne geçmek ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) Türkiye’den giden ihlal başvuru sayısını azaltmak gibi amaçlarla yürürlüğe giren Anayasa Mahkemesi’ne yapılan bireysel başvurularda bugüne dek 10 binden fazla hak ihlali kararı verildiği ortaya çıktı.
Anayasa Mahkemesi ekseninde tartışmaların yoğunlaştığı bu dönemde, incelenen Anayasa Mahkemesinin bireysel başvurular üzerine aldığı kararlarında 10 binden fazla hak ihlali kararı verdiği ve ihlal kararlarının ise yüzde 54 ile büyük çoğunluğunu adil yargılama hakkının oluşturduğu anlaşıldı.
Anayasa Mahkemesi Önünde Hak İhlali İçin Bireysel Başvuru Hakkı
Ülkemizde Anayasa Mahkemesi önünde hak ihlali için bireysel başvuru, kamu gücü ihlallerinden dolayı kişilerin uğramış oldukları mağduriyetlerin giderilmesi ve Türkiye’den Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine hak ihlalleri nedeniyle yapılan şikayetlerin azaltılması amaçları ile hayata geçirildi.
Bu kapsamda 12 Eylül 2010 günü yapılan referandum ile Anayasa Mahkemesi önünde bireysel başvuru yolu açılmış oldu. Referandum sonucu yapılan Anayasa değişikliğiyle Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 148. Maddesine şu yeni düzenleme eklendi.
“Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır.Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz.Bireysel başvuruya ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.”
23 Eylül 2012 Tarihinde Anayasal Yargı Denetimi Başladı
Anayasanın 148. Maddesine eklenen bu hüküm kapsamında, kamu gücünü kullanan kişi ve kurumların sebebiyet verdiği hak ihlallerine yönelik Anayasal yargı denetimi ise 23 Eylül 2012 tarihi itibariyle başladı. Bu denetimin başladığı 23 Eylül 2012 tarihinden 12 Eylül 2020 tarihine kadar geçen süreçte ise Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yolu ile 285 bin başvuru yapıldı.
243 Bin Hak İhlali Başvurusu Sonuçlandırıldı
Anayasa Mahkemesi’ne bu süreçte yapılan 285 bin başvurudan 243 bini ise sonuçlandırıldı. Anayasa Mahkemesi incelediği ve sonuçlandırdığı başvurularda 10 binden çok ihlal kararına imza attı.
Bu ihlal kararlarının “Temel Hak ve Özgürlüklere” göre dağılımına bakıldığında ise ilk üç sırada sırasıyla yüzde 54 ile adil yargılanma hakkı, yüzde 26,7 ile mülkiyet hakkı, yüzde 5,7 ile ifade özgürlüğü konusunda ihlal kararları verildiği tespit edildi.
Anayasa Mahkemesi Kararlarına Uyulmayan Örnekler
Şu an gündemde olan ve tartışılan yerel mahkemenin, Anayasa Mahkemesi tarafından hak ihlali doğrultusunda verilen yeniden yargılama kararına uymaması çok karşılaşılmasa da daha önce buna benzer bir durum daha yaşandı. Bu kapsamda Mehmet Altan ve Şahin Alpay hakkında, Anayasa Mahkemesi’nin verdiği hak ihlali kararı sonrası, avukatlarının tahliyeye dair taleplerini değerlendiren İstanbul 13. ve İstanbul 26. Ağır Ceza Mahkemeleri, bu sanıklar yönünden tutukluluk hallerinin devamına karar vermişti.
İş Yükünün Azaltılması İçin Anayasa Mahkemesinin Talepleri
Sekiz yılı bulan bireysel başvuru hakkı uygulamasında Anayasa Mahkemesi’ne yapılan başvuruların yoğunluğu karşısında (sekiz yılda 285 bin başvuru), Anayasa Mahkemesi emek ve zaman kaybına yol açtığı iddiasıyla ‘eksiklik bildirim sisteminin’ gözden geçirilmesini ve hatta bunun kaldırılmasını talep ediyor.
Ayrıca fazla zararın doğmadığı durumlarda bireysel başvuruları daha hızlı sınıflandırabilmek için ‘tek başına kabul edilemezlik kriterinin’, bağımsız bir kriter olarak benimsenmesini istiyor. Yine uzun yargılama şikayetleri yönünden de, bu başvuruların Adalet Bakanlığı bünyesinde oluşturulacak bir komisyona devrinin sağlanmasına yönelik bir gereklilik olduğunu vurguluyor.
Geçmişten Bugüne Hak İhlali Yorumları ve Kararları
Selahattin Demirtaş için hak ihlali kararı alınmasının ardından MHP Genel Başkanı Bahçeli bir açıklama yapmış ve söz konusu dönemde oldukça dikkat çekmişti:”En son, terörist Demirtaş ile ilgili hak ihlali kararı verilmesi, üstelik Türk devletinin 50 bin lira tazminat ödemesine hükmedilmesi haklı olarak vicdanları sızlatmıştır. Adalet suçu aklamak, suçluyu temize çıkarmak değil, hak ve hukuk neyi öngörüyorsa aynen yapmaktır” dedi.Durdurma kararı alınan MİT TIRLARI davasında 5 yıl ile 10 yıl arasında ceza alan Enis Beberoğlu için Anayasa Mahkemesi “seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı ile kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlal edildiğine ” karar vermişti. 15 Temmuz sonrası tutuklama kararı alınan Zaman Gazetesi Yazarı Mehmet Altan’ın bireysel başvurusu sonucunda hak ihlali kararı ile serbest bırakılmıştı.
