Türk Hukuk sistemi içerisinde yüksek mahkeme ve yüce mahkeme sıfatları ile de bilinen Anayasa Mahkemesi görevleri hakkında tüm merak edilenler bu yazımız içinde yer alıyor. İşte tüm yönleri, görev ve yetkileri, üye sayısı ile Anayasa Mahkemesi…
Anayasa Mahkemesi Görevleri ile Kuruluş Tarihi
Ülkemizde ilk olarak ‘ Anayasa Mahkemesi ’ düşüncesi 1920’li yıllara dek dayanır. Bu dönemde 1922 yılında bir dergide yayınlanan ‘Yüce Mahkeme’ başlıklı yazısı ile Ziya Gökalp, kanunların Anayasa’ya uygunluğunun denetimini yapacak bir yargı organının gerekliliğinden bahsetmiştir. Zaman içerisinde bu düşünce gelişse de ilk olarak ‘Anayasa Mahkemesi’ ifadesi Prof. Dr. Turhan Feyzioğlu tarafından 1951 yılında kullanılmıştır.
Bu tarihsel süreç sonrasında Anayasa Mahkemesi , ilk defa 1961 Anayasa’sı ile kurulmuştur. Kurulduğu bu ilk dönemde Anayasa Mahkemesi, kanunların ve T.B.M.M (Türkiye Büyük Millet Meclisi) iç tüzüklerinin Anayasa’ya uygunluğunu şeklen ve esasen denetleme görevi yanında Anayasa’da sayılan kişilerin görevleri ile ilgili suçlarından dolayı onları Yüce Divan Sıfatı ile yargılama, siyasi partilerin kapatılması konusundaki davaları görme ve siyasi partilerin gelirleri ile giderlerine ilişkin hesapları inceleme yetkilerine sahip kılınmıştır.
1971 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile Anayasa Mahkemesi görevleri arasına kanun hükmünde kararnameleri şeklen ve esasen denetleme, anayasa değişikliklerini ise şekil şartları yönünden denetleme görevleri de eklenmiştir.
1961 yılında Anayasa Mahkemesi kurulduğunda on beş asıl ve beş yedek üyeden oluşturulmuştur. İlk kuruluşunda bu üyelerden dört üye Yargıtay, üç üye Danıştay, bir üye Sayıştay Genel Kurulu tarafından, üç üye Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından, iki üye Cumhuriyet Senatosu tarafından, iki üye ise bir tanesi Askerî Yargıtay’dan olmak kaydıyla Cumhurbaşkanı tarafından seçilmekteydi.
1982 Anayasası ile de Anayasa Mahkemesi 146 ve 153. Maddeler arasında düzenlenmiştir. 1982 Anayasası döneminde de Anayasa Mahkemesi kanunlar ile birlikte kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasa’ya şeklen ve esasen uygunluğunu denetleme, Anayasa değişikliklerini ise şekil eksiklikleri yönünden inceleme, Anayasa’da sayılan bazı kişilerin görevleri ile ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılama, siyasi partilere ilişkin başvuru ve davalara bakma görevlerini yürütmüştür.
1982 Anayasasında Anayasa Mahkemesi’nin on bir asıl ve dört yedek üyeden oluşacağı da belirlenmiştir. 2010 yılında yapılan Anayasa değişikliği sonrası ise Anayasa Mahkemesi’nin üye sayısı on yediye çıkarılmış ve mevcut görevlerine bireysel başvuruları karara bağlama görevi de eklenmiştir.
Anayasa Mahkemesi Üye Sayısı Kaçtır?
2017 yılında gerçekleştirilen son Anayasa değişikliği ile Anayasa Mahkemesi üye sayısı on beşe düşürülmüş ve mahkemenin görev ve yetkileri belirlenmiştir. Halen daha Anayasa Mahkemesi on beş üye ile görevlerini yürütür. Bu üyelerin seçimleri ise;
Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından; iki üye Sayıştay Genel Kurulunun kendi başkan ve üyeleri arasından, bir üye ise baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday içinden yapacağı gizli oylamayla seçilir.
Cumhurbaşkanı tarafından; üç üye Yargıtay, iki üye Danıştay genel kurullarınca kendi başkan ve üyeleri arasından, en az ikisi hukukçu olmak üzere üç üye Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından, dört üye ise üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beş yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçilir.
Anayasa Mahkemesi üyeleri on iki yıl için seçilirler. Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi üyesi olarak seçilemez.
Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile dört yıl için bir Başkan ile iki başkanvekili seçilir.
Anayasa Mahkemesi Görevleri
Anayasa Mahkemesi yapılan 2017 yılı Anayasa değişikliği ile;
Norm Denetimi görevi altında; kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasa’ya şeklen ve esasen uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise yalnızca şekil bakımından denetler.Bireysel Başvuruları inceleme görevi kapsamında; 23 Eylül 2012 tarihinden başlamak üzere ilgililerin, Anayasa’da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlükleri ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki haklarının kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddialarına ilişkin başvurularını inceler ve karara bağlar.Yüce Divan Görevi kapsamında; Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hâkimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlarını görevleriyle ilgili suçları ile ilgili olarak Yüce Divan sıfatıyla yargılar. Yüce Divanda, savcılık görevini ise Cumhuriyet Başsavcısı ya da Cumhuriyet Başsavcıvekili yerine getirir.Siyasi Parti Kapatma Davaları görevi kapsamında; Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının açacağı dava üzerine siyasi parti kapatma davalarını karara bağlar. Kapatma yerine, dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili siyasî partinin Devlet yardımından kısmen ya da tamamen yoksun bırakılma kararı da verebilir.Siyasi Partilerin Mali Denetimi görevi kapsamında; Sayıştay’dan yardım sağlayarak siyasi partilerin mali denetimlerini yapar.Yasama Dokunulmazlığı İşleri kapsamında; T.B.M.M tarafından yasama dokunulmazlıkları kaldırılan ya da milletvekillikleri düşürülenlerin iptal istemlerini inceler ve kesin olarak karara bağlar.Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı Seçimi görevi; Uyuşmazlık Mahkemesinin Başkanlığını da yine Anayasa Mahkemesince, kendi üyeleri arasından görevlendirilen üye yürütür.
