Hukuk alanında açılacak davalar yönünden gerekli gider ve harçlardan muaf tutulmaya imkan veren Adli Yardım müessesi nedir? Sosyal devlet ve sosyal toplum gereği, dava harç ve giderlerini ödeme imkanı bulamayan, maddi imkansızlığı nedeni ile dava açma hakkını kullanamayan, avukattan hukuki destek sağlayamayan, kendisine karşı açılan davalar yönünden avukat hukuki yardımı almadığı için zarara uğrama ihtimali bulunan kişiler yönünden sağlanan desteğe kısa şekilde “adli yardım” adı verilir.
Bu adli yardım müessesi bir anlamda adil yargılanma hakkının bir başka boyutunu oluşturur ve hak arama özgürlüğü konusunda da eşitliği sağlamaya aracı olur.
Kimler Yararlanabilir?
Dava açma için gerekli harçlar, yargılama masrafları veya takip giderleri yahut avukatlık hizmetiyle ilgili giderler yönünden, bunları kendisi ve ailesinin geçimini önemli ölçüde zor duruma düşürmeksizin ödeme gücü olmayan kişiler yani maddi anlamda bu sayılan giderleri ödeme imkanından yoksun durumda olan kimseler adli yardım kurumundan yararlanabilirler. Ancak bu kişilerin taleplerinin açık şekilde dayanaktan yoksun olmaması ve maddi durumlarının söz konusu ödemeleri gerçekleştirmeye imkan tanımadığının anlaşılması gerekir.Yabancı kişiler yönünden adli yardımdan yararlanabilmeleri için ayrıca karşılıklılık şartı da gereklidir.
Yasal Dayanakları ve Başvuru Usulü
Adli yardım kurumu 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununda Adli Yardım başlığını taşıyan ikinci bölümde 334 ve devamı maddelerde düzenlenmiştir. Yine 1136 sayılı Avukatlık Kanununda da Adli Müzaharet başlıklı kısımda 176 ve devamı maddelerinde konuya ilişkin hükümler bulunur.
Davanın gerektirdiği maddi yükümlülüklerden (dava harcı ve yargılama giderleri) muaf tutulma talebi dava açılacak mahkemeye ya da aleyhine dava açılmış mahkemeye sözlü veya yazılı şekilde yapılabilir. İcra takip işlemlerinde ise bu başvurular İcra Mahkemelerine yapılır. Kanun yollarına başvuruda ise adli yardım talebi istinaf başvurusu ise Bölge Adliye Mahkemelerine, temyiz başvurusu ise Yargıtay’a yapılır.Avukatlık hizmetlerinden ücretsiz yararlanma kapsamlı adli müzaharet için başvurular ise Baro Başkanlıklarına ya da Baro Adli Yardım merkezlerine yapılır.
Dava Harç ve Giderleri İçin Adli Yardım Talebi
Hukuk Muhakemeleri Kanunu düzenlemesi uyarınca, yargılamanın gerektirdiği giderleri ödeme gücünden kısmen ya da tamamen yoksun olanlar;
Yargılama ve takip için gereken giderlerden geçici muafiyet,Bu giderler yönünden teminat göstermekten muafiyet,Bu giderlerin devlet tarafından avans olarak ödenmesi,Davanın avukatla takibi gerekliyse, ücreti daha sonra ödenmek üzere avukat temini
Konularında adli yardım talebinde bulunabilirler. Bu talep davaya bakan ilk derece mahkemesine, kanun yollarına başvuru esnasında Bölge Adliye Mahkemesine ya da Yargıtay’a, icra takip işlerinde ise İcra Mahkemesine sunulur. Bu talepte giderleri karşılama gücü bulunmadığına dair mali durumunu gösterir belgelerinde eklenmesi gereklidir.
Başvuruyu alan mahkeme, adli yardım yönünden gereken şartların oluşup oluşmadığını inceleyerek talep konusunda bir karar verir. Bu kararda adli yardım talebi kısmen veya tamamen kabul edilebileceği gibi şartları taşımaması nedeni ile ret de edilebilir. Ret kararı verilmesi halinde, bu kararın tebliğinden itibaren bir haftalık itiraz süresi içinde aynı mahkemeye dilekçe ile ilgili kişinin itiraz hakkı bulunur.
Dava Sonuçlanması
Adli yardım esas itibari ile, muaf tutulan dava giderlerinin dava sonuçlanarak karar kesinleşene dek ertelenmiş giderler olarak ilgili kişiden alınmamasını kapsar.
Bu kapsamda dava neticesi, adli yardımdan yararlanan kişi, davayı kazanır ve iddialarında haklı bulunursa, adli yardım kapsamında ertelenmiş olan bu giderler davayı kaybeden diğer taraftan tahsil edilir. Ancak adli yardım isteyen kişi davayı kaybeder yani haksız bulunursa, adli yardım ile ertelenmiş giderleri ödemek zorunda kalır.
Avukatlık Hizmetine Yönelik Adli Yardım Talebi
Yukarıda açıklandığı gibi, mahkemelerden istenilen adli yardım talepleri ile avukat görevlendirilmesi istemi yolu açık ise de adli yardıma ihtiyaç duyan kişi, aynı zamanda Türkiye Barolar Birliği Başkanlığı ya da Baro Adli Yardım Bürosu üzerinden kendisi için bir avukat görevlendirmesi talebinde de bulunabilir.
Avukatlık hizmeti talebine ilişkin düzenleme 1136 sayılı Avukatlık Kanununun, On ikinci Kısımında “Adli Müzaharet” başlığı ile 176 ve devamı maddelerinde yer alır. Bu düzenleme ile avukatlık ücretlerini karşılayamayacak durumda olanlar yönünden sağlanacak avukatlık hizmetinin esasları belirlenmiştir.
Ücretsiz olarak avukat görevlendirilmesi için Barolardan yapılacak bu taleplerin ilgili belgeler ile ispatı ve desteklenmesi de gereklidir. Adli yardım istemi kabul edilirse, gereken iş ve işlemlerin yapılma ve yürütülmesi için bir ya da birkaç avukat görevlendirmesi Baro tarafından yapılır. Adli yardım isteminin reddi durumunda, talepte bulunan kişi yazılı ya da sözlü olarak Baro başkanına başvuruda bulunabilir. Bu başvuru üzerine Baro başkanının vereceği karar ise kesindir.
Söz konusu Adli Yardım ve Ücretsiz Avukatlık hizmetlerinden yararlanabilme hak arama özgürlüğünün toplumda bulunan herkes tarafından kullanılabilmesi açısından “Sosyal Devlet” ilkesi kapsamında yapılan düzenlemelerdir. Bu sayede yeterli maddi güce sahip olmayan kişiler de adli makamlar ve mahkemeler önünde yasal ve kanuni haklarını savunabilirler, gerekli davaları açma, takipleri yapma, kendilerine karşı açılan davalarda hukuki yardımdan yararlanma ve avukat desteği sağlama imkanlarına sahip olabilirler.